Навыкі крытычнага мыслення жыццёва неабходныя і для дарослых, і для дзяцей. Дарослых часта складана навучыць крытычна ўспрымаць любую атрыманую інфармацыю, з дзецьмі гэта прасцей. Менавіта таму настаўнікі так натхнёна шукаюць цікавыя спосабы інтэграваць новыя методыкі ў навучальны працэс. Што такое навыкі крытычнага мыслення і якія падыходы да іх фарміравання выкарыстоўваць? Паспрабуем адказаць на гэтыя пытанні.
Тэрмін « крытычнае мысленне » адкрыты для інтэрпрэтацый. Але самае простае - гэта нешта большае, чым уменне думаць ясна, рацыянальна і самастойна. Крытычнае ўспрыманне інфармацыі азначае магчымасць фармаваць уласнае меркаванне, незалежнае ад знешніх фактараў. Гаворка ідзе пра дысцыпліну ў думках, пра ўменне шукаць лагічнае тлумачэнне без эмоцый. Разам з тым не варта забываць, што гэта паняцце ахоплівае здольнасць быць адкрытым да іншых пунктаў гледжання і меркаванняў.
Каб навучыць дзіця крытычна думаць , не трэба пісаць стосы планаў-канспектаў і паўрочных планаў. Вам не прыйдзецца прыцягваць дадатковае абсталяванне або запрашаць спецыялістаў на ўрок. Усё, што вам трэба - гэта жаданне і некалькі простых стратэгій.
Парады па навучанні крытычна думаць
Мы ўжо неаднаразова казалі пра асаблівасці такога ўмення, расказвалі пра практыкаванні, якія можна выкарыстоўваць на ўроку. Усе матэрыялы, якія вы знойдзеце ў гэтым артыкуле, падыдуць для кожнага настаўніка.
1. Пачынайце з пытанняў
Гэта самае простае, што вы можаце зрабіць. Што вы хочаце вывучыць або абмеркаваць? Гэта могуць быць пытанні, якія патрабуюць адказу «так ці не». А могуць быць і такія, якія будуць натхняць на пошук новых ведаў і вырашэння праблем.
Калі вы задаеце свае пытанні вучням, звяртайцеся да метаду мазгавога штурму, запісвайце адказы, якія гучаць на дошцы. Гэта ўжо гатовая адкрытая дыскусія. Гэта спосаб паказаць думку іншых, раскрыць праблему больш шырока.
2. Стварайце і вырашайце праблемы
Калі вы ставіце задачу - вырашыць канкрэтную праблему, гэта адзін з лепшых спосабаў навучыць крытычна думаць. Можаце ставіць канкрэтныя мэты, а можаце так званыя адкрытыя. Яны, між іншым, дапамогуць сфармаваць творчы падыход у пошуку шляхоў да вырашэння праблемаў.
3. Давайце інфармацыю
Пагадзіцеся, вучням складана аналізаваць, калі яны не валодаюць хоць нейкай інфармацыяй. У адваротным выпадку гэта проста агучванне розных здагадак адносна тэмы абмеркавання. Пачніце практыкаванні па развіцці крытычнага мыслення са збору адпаведнай інфармацыі. У гэтым ёсць яшчэ адзін дадатковы плюс - спалучэнне праблемнай тэмы з фактамі, якія запамінаюцца.
Як даць інфармацыю? Хутчэй за ўсё, вы ўжо выканалі падрыхтоўчую працу, бо простыя спосабы гэта:
- Чытанне ў класе і дома.
- Папярэднія ўрокі і спецыяльныя практыкаванні для развіцця крытычнага мыслення, напрацоўкі, якія выкарыстоўваліся на іх.
- Відэа і аўдыё матэрыялы.
4. Фарміруйце ўмовы інфармацыйнай свабоды
Частка ўмення крытычна думаць - гэта разуменне, калі інфармацыю трэба выкарыстоўваць, а калі адкінуць. Вучні павінны навучыцца назапашваць веды ва ўмовах свабоды. Недахоп інфармацыі па тым ці іншым пытанні правакуе хібнае ўспрыняццё свету. Правільнае ж выкарыстанне атрыманых дадзеных мае вырашальнае значэнне для поспеху вучняў у школе і жыцці. Тут важна навучыць падбіраць каштоўныя факты, якія дапамогуць эфектыўна вырашыць пастаўленую праблему. Менавіта таму крытычнае мысленне так глыбока звязана з паўсядзённым жыццём кожнага.
5. Кансультуйцеся з класікамі
Велічныя літаратурныя творы - ідэальная стартавая пляцоўка. Выкарыстоўвайце іх для асобных урокаў. Для кожнага прадмета знойдзецца нешта сваё, разам з тым гэта дапаможа і настаўніку развівацца. Вы можаце параіцца з настаўнікамі літаратуры, калі трэба знайсці кнігі, якія змогуць матываваць школьнікаў, або раскажуць проста пра складаныя рэчы.
Просты прыклад - Ў. Шэкспір «Рамэа і Джульета». Гэты твор зможа навучыць аналізаваць прычыны ўчынкаў тых ці іншых людзей, прадбачыць наступствы і фіксаваць перадумовы канфліктных сітуацый. Гэта пастаянныя пытанні з дзясяткамі розных адказаў. Толькі адзін гэты твор дазволіць шырэй зірнуць на свет. Што ж тады будзе, калі прыцягнуць больш літаратуры?
6. Стварайце ўласную краіну (праектная работа)
Гэта выдатная тэма для праектнай работы, пра якую ідзе гаворка на адным з нашых вэбінараў . Такая задача прадугледжвае маштабную працу, якая патрабуе вялікай колькасці доследаў. Такі праект здольны прайграць жыццё вялікай краіны ў мініяцюры. У працэсе выканання праекта вучні вывучаюць гісторыю, геаграфію, палітыку, эканоміку і многае іншае.
Можаце даць такую задачу ў пачатку чвэрці і час на яе выкананне (хай нават цэлы месяц). Гэта дапаможа правесці больш якасную падрыхтоўчую працу. Калі хочаце, можаце падрыхтаваць пэўны шаблон для краіны і пытанні, на якія вы б хацелі ўбачыць адказы.
7. Выкарыстоўвайце групавую работу
Пакажыце вучням, што іх аднагодкі - гэта крыніца каштоўнай інфармацыі, пытанняў і метадаў вырашэння праблем. Сумесная праца над пэўнымі пытаннямі дапаможа шырэй зірнуць на праблему, сфармуе навыкі супрацоўніцтва, каманднай працы. Вядома, камусьці больш даспадобы самастойная праца, але варта паказаць гэтым дзецям, што разам, як той казаў, можна і мора запрудзіць.
8. Грайце ролі
Такая методыка заўсёды была выдатным спосабам для фарміравання навыку крытычна думаць. Менавіта таму акцёры, перш чым зыграць ролю, спрабуюць дасканала даследаваць персанаж, каб зразумець, што матывуе яго, кіруе яго дзеяннямі. Здольнасць паставіць сябе на месца кагосьці ўплывае і на развіццё творчасці і ўмення аналізаваць. Раней мы ўжо прапаноўвалі практыкаванне «Чытацкі тэатр» , якое дапаможа ўвасобіць такую задуму.
Папрасіце вучняў даследаваць канфлікт, звязаны з двума велічнымі гістарычнымі фігурамі. Двое вучняў, якія возьмуць на сябе ролю гэтых персанажаў, будуць адстойваць свой пункт гледжання. Такім чынам будзе сфарміраваны погляд на канфлікт з розных пунктаў гледжання. Канчатковая задача - знайсці кампраміс.
9. Расстаўляйце прыярытэты
Развіваць крытычнае мысленне можна на кожным прадмеце. Вывучайце новую тэму, але будуйце ўрок так, каб дзеці не проста ўспрымалі інфармацыю, а асэнсоўвалі яе. Абмяркоўвайце новую інфармацыю, правакуйце задаваць пытанні, шукайце адказы разам. З часам вы самі будзеце разглядаць крытычнае мысленне як культуру, а не як чарговую павіннасць.
Пераадольвайце ўнутраныя перашкоды
Крытычнае мысленне мае на ўвазе інтэнсіўную працу і канцэнтрацыю. Але заўважце, дзеці набываюць новыя навыкі самастойна, вы можаце толькі накіроўваць іх. Але можа выявіцца карысным тое, што вы пройдзеце з імі крок за крокам шлях развіцця і ўдасканалення. Рабіце гэта, каб выпраўляць памылковае ўспрыняцце той ці іншай праблемы, сцвярджэння. Больш за тое, такая практыка карысная для вас, дарослай, сфармаванай асобы.
Зрабіце вашы ўрокі насычанымі, напоўненымі грунтоўным даследаваннем для таго, каб уменне крытычна думаць дапамагала і ў далейшым на працягу ўсяго жыцця.