Аўтар: Давідоўская Галіна Эдуардаўна,
метадыст аддзела забеспячэння гісторыка-
грамадазнаўчай і сацыякультурнай адукацыі
Нацыянальнага інстытута адукацыі.
Прапануем пазнаёміцца з інавацыйнай формай навучання – інтэрактыўнай гульнёй «Удзельнік. Відавочца. Сучаснік. Нашчадак». Такая форма навучання забяспечвае інтэнсіўнае ўзаемадзеянне ўсіх яго ўдзельнікаў, кожны з каторых мае магчымасць праявіць самастойнасць, ініцыятыўнасць, крытычнае мысленне, творчы падыход, камунікатыўнасць. Асноўныя метады і прыёмы – аналіз і разбор сітуацый, прыёмы персаніфікацыі і віртуалізацыі, выкарыстанне якіх дазваляе рэканструіраваць і прааналізаваць разбіраемую сітуацыю.
Інтэрактыўная гульня як сродак медыяадукацыі
Сацыякультурная сітуацыя, якая склалася ў эпоху глабальнага інфармацыйнага грамадства, выклікае рост запатрабаванасці медыяадукацыі.
Па меркаванню многіх даследчыкаў-медыяадукатараў мэтамі медыяадукацыі з'яўляюцца «фарміраванне культуры зносін з медыя, творчых, камунікатыўных здольнасцяў, крытычнага мыслення, паўнавартаснага ўспрымання, інтэрпрэтацыі, аналізу і ацэнкі медыятэксту, навучанне розным формам самавыяўлення пры дапамозе медыятэхніки, здабыццё медыяпісьменнасці» [1, с. 480]. У сувязі з гэтым у медыяпедагогике актуалізуецца праблема аналізу і сінтэзу прасторава-часовай рэальнасці, развіццё здольнасці навучэнцаў «чытаць», інтэрпрэтаваць і ацэньваць медыятэксты, ажыццяўляць іх раскадзіраванне, крытычна асэнсоўваць медыйныя паведамленні.
У дадзеным артыкуле мы прапануем разгледзець у якасці своеасаблівай медияадукацыйнай тэхналогіі ралевую гульню «Удзельнік. Відавочца. Сучаснік. Нашчадак» [2]. На думку некаторых даследчыкаў, вобразы, створаныя ў віртуальнай прасторы, могуць быць рэалізаваны ў рэчаіснасць у выглядзе рэальна пачуццёва адчувальных вобразаў: гукаў, жэстаў, рухаў, фізічных прадметаў [3]. Гульня прадугледжвае прадстаўленне адпаведнай сітуацыі ў якасці віртуальнай рэальнасці і складаецца з пэўных элементаў і этапаў, якія дазваляюць ўспрымаць і разумець медыяінфармацыю. У гульні можна вызначыць такія этапы, як культурна-эстэтычны і камунікатыўны.
Культурна-эстэтычны этап заключаецца у аналізе ўдзельнікамі гульні нейкага медыякантэнту, які можа быць прадстаўлены мастацкай карцінай, карыкатурай, коміксам, фатаздымкам, відэасюжэтам і інш. Такі медыякантэнт дапаможа узмацніць эмацыйны кампанент пры стварэнні віртуальнай сітуацыі. На гэтым этапе адбываецца поўны візуальны ахоп прадстаўленай выявы з апісаннем яе дэталяў. Удзельнікі гульні называюць адлюстраваныя на ёй аб'екты, людзей, знаходзяць і расшыфроўваюць сімвалы і знакі. вызначаюць падзею або працэс, прадстаўленага медыятэксту, устанаўліваецца ўзаемасувязь паміж падзеяй і яе ўвасабленнем у прапанаванай крыніцы.
Камунікатыўны этап заключаецца ў мадэліраванні аб'ектаў, сітуацыі і дзеянняў, якія ў існуючай рэальнасці назіраць немагчыма з-за іх аддаленасці ў часе ці прасторы. Пры рэлізацыі гэтага этапу паміж гульцамі размяркоўваюцца ролі удзельнікаў, відавочцаў, сучаснікаў і нашчадкаў па адносінах да падзеі, якая вывучаецца. Удзельнікі гульні прымяраюць да сябе розныя пазіцыі рэальных персон, прадстаўленых на выкарыстоўванай крыніцы. У працэсе ролевай гульні навучэнцамі ажыццяўляецца персаніфікацыя, пры якой яны выбіраюць сабе імя, сацыяльны статус і да т.п.
«Удзельнік» прадстаўляе падзею з пункту гледжання асабістага вопыту персанажа, які непасрэдна ўдзельнічаў у падзеі. «Удзельнік» характарызуе непасрэдна сітуацыю, не вызначаючы яе наступстваў. Г.зн. ён можа выказаць факталагічны матэрыял з асобаснай пазіцыі, але пры гэтым задае пытанні: «Чаму гэта здарылася? Якія былі вынікі падзеі?».
Пазіцыя «Відавочцы» вызначаецца тым, што фізічна ён не быў уключаны ў падзею, аднак яна здзяйсняецца «на яго вачах». Таму ён апісвае падзею з пазіцыі «Я там быў і бачыў». Асноўнае пытанне, які задае сабе «відавочца»: «Чым гэтая падзея стала для мяне? Якія наступствы яна для мяне будзе мець?».
«Сучаснік» прадстаўляе падзею з пазіцыі чалавека, які жыў у той час, але «размінуўся» з падзеяй у прасторы. «Сучаснік» пра падзею чуў толькі з апавядання іншых людзей, таму ён накіраваны на пошук адказу на пытанне «А як усё адбывалася?».
«Нашчадак» перажывае сувязь з гістарычнай падзеяй, якія мелі месца да яго нараджэння. У адсутнасць асабістага вопыту адносна падзеі ён можа прааналізаваць яго з пункту гледжання наступстваў для сваёй краіны або сям'і.
Прывядзём прыклад арганізацыі такой гульні з выкарыстаннем рэпрадукцыі карціны мастака Яна Матэйкі «Люблінская унія» пры вывучэнні тэмы «Утварэнне Рэчы Паспалітай» у 7м класе.
На культурна-эстэтычным этапе, як было пазначана раней, праводзіцца шматаспектны аналіз візуальнай крыніцы. Удзельнікі гульні аналізуюць колеравае афармленне карціны, называюць адлюстраваныя на ёй аб’екты: польскі герб (арол) у цэнтры, маленькія гербы ГаліцкаУладзімірскай Русі (леў) і Вялікага Княства Літоўскага (Пагоня) па баках. Далей ідзе апісанне сітуацыі і фіксацыя эмацыйнага настрою, адлюстраваных на карціне персон. Для зручнасці пакажам стрэлкамі на карціне асноўныя фігуры, на якія мэтазгодна звярнуць увагу гульцоў, а ніжэй прывядзём інфармацыю аб гэтых гістарычных асобах.
Жыгімонт Аўгуст, кароль Польшчы і вялікі князь Літоўскі, ініцыятар Люблінскай уніі, апошні прадстаўнік роду Ягелонаў, намаляваны без якіх-небудзь прыкмет ўлады: толькі распяцце ў правай руцэ і меч на баку.
Якуб Уханьскі, прымас, вядомы як прыхільнік незалежнай польскай каталіцкай царквы. Трыма гадамі пазней, пасля смерці Жыгімонта Аўгуста, ён стане адным з кандыдатаў на прастол Рэчы Паспалітай.
Філіп Паднеўскі, біскуп кракаўскі і вялікі каронны сакратар, адзін з аўтараў тэксту Акту Люблінскай уніі. Верагодна, ён чытае ўслых тэкст уніі.
Марцін Збароўскі, прадстаўнік магутнага магнацкага роду з Вялікай Польшчы, герой Аршанскага бітвы 1514 г., меў рэпутацыю вялікага патрыёта, памёр за чатыры гады да Люблінскага сейма, таму прысутнічаць на ім не мог.
Мікалай Радзівіл Руды, прадстаўнік шляхецкага магнацкага роду Вялікага Княства Літоўскага. Яго родная сястра Барбара раней была жонкай Жыгімонта Аўгуста, але неўзабаве памёрла. Мікалай Радзівіл Руды першапачаткова ўзначальваў дэлегацыю Вялікага Княства Літоўскага на Люблінскім сойме, дзе прапанаваў сваю праграму ўніі. Сустрэўшы жорсткае супраціўленне, адазваў дэлегацыю з Любліна, што прывяло да далучэння істотнай часткі тэрыторыі ВКЛ да Польшчы. Ён стаіць на каленях, агаліўшы клінок у знак нязгоды з тым, што адбываецца. У прысутнасці манарха агаляць зброю была забаронена, такім чынам Ян Матэйка прадставіў на карціне сімвал магнацкага свавольства і праславутага права на рокаш.
Ян Хадкевіч, кіраўнік дэлегацыі Вялікага Княства Літоўскага пасля яе вяртання ў Люблін. Ён падпісаў акт уніі пасля доўгага супраціўлення, падпарадкаваўшыся волі манарха. На карціне ён намаляваны ў адчаі, з апушчанай на рукі галавой.
Ганна Ягелонка, сястра караля Жыгімонта Аўгуста. Да таго часу яна лічылася ўжо сталай жанчынай ва ўзросце сарака шасці гадоў. У Любліне Ганны Ягелонка ў той момант не было, таму прысутнічаць на сойме яна не магла.
Валяр'ян Пратасевіч, біскуп віленскі, прадстаўнік літоўскай меншасці, які выступаў за унію і быў адным з аўтараў тэксту Акту Люблінскай уніі. Ён назірае за тым, што адбываецца, з напружаным цікавасцю, бо Люблінская унія адкрывала вялікія перспектывы для каталіцкай царквы ў ВКЛ. У рэальнасці на Люблінскім сойме не прысутнічаў.
Станіслаў Гозій, кардынал, які запрасіў у Польшчу першых езуітаў, цалкам выступаў за унію. На карціне ён падняў абедзве рукі, дабраслаўляючы падзеі, што адбываюцца [4].
Удзельнікі гульні могуць атрымаць інфармацыю аб гэтых асобах часткова ад вядучага гульні ці у выніку самастойнага пошуку з розных крыніц.
Далей адбываецца інтэрпрэтацыя і ацэнка візуальнай крыніцы. Удзельнікі гульні ацэньваюць важнасць карціны для таго часу, калі яна была створана (1869 год – 300-годдзе заключэння Люблінскай уніі), а таксама даюць ацэнку твору з пункту гледжання сённяшніх гістарычных ведаў. Неабходна звярнуць увагу на імя аўтара карціны (польскі мастак Ян Матэйка) і вызначыць яго мэтавыя ўстаноўкі. Важна вызначыць ступень дакладнасці крыніцы (напрыклад, наяўнасць гістарычных персанажаў, якія не маглі прысутнічаць на Люблінскім сойме); абмеркаваць пытанне, з якой мэтай аўтар размясціў гэтых персон. Вынікам дзейнасці на дадзеным этапе павінны стаць абгрунтаваныя адказы на пытанні:
1) Якія важныя гістарычныя факты атрымалі адлюстраванне ў прадстаўленай крыніцы?
2) Ці быў аўтар сведкам адлюстраваных падзей?
3) Якое стаўленне аўтара да намаляваных падзей, асоб?
4) Якія дэталі малюнка дапамаглі вам адказаць на гэтыя пытанні?
На этапе камунікацыі гульцы вызначаюць для сябе ролі «удзельнікаў», г.зн. актыўных персанажаў, прадстаўленых на карціне (напрыклад, Ян Хадкевіч, Мікалай Радзівіл Руды). «Удзельнікі» прадстаўляюць факталагічны матэрыял пра падпісанне Акта Люблінскай уніі і тлумачаць прычыны таго, чаму яны пайшлі на заключэнне гэтай уніі. «Відавочцы» могуць атаясаміць на сябе ролі тых персанажыў, якія ў рэальнасці удзельнікамі падзеі не былі, але ўведзеныя аўтарам карціны ў дзеянне (напрыклад, Ганна Ягелонка ці Валяр’ян Пратасевіч). І «удзельнікі», і «відавочцы» павінны патлумачаць свой эмацыйны стан, у якім яны паказаны на карціне. «Сучаснікі» могуць выбраць ролю любога чалавека, які мог жыць у той час, для гэтага удзельнікам гульні трэба сабе выбраць статус, саслоўе, месца жыхарства і крыніцу інфармацыі, з якой яны даведаліся пра падзею (напрыклад, прадстаўнікі шляхты, купецтва, сялянства, мяшчанства). «Сучаснікі» павінны расказаць аб сваіх адносінах да падпісання Акта Люблінскай уніі с пазіцыі таго, як гэта падзея можа адбіцца на іх далейшым жыцці. «Спадчыннікам» не трэба выбіраць асаблівую ролю – гэта ўдзельнікі гульні, якія ўжо ведаюць, якім чынам гэтая падзея адбілася на гісторыі краіны, ў якой яны жывуць. Менавіта «спадчыннікі» характарызуюць гістарычныя наступствы гэтай падзеі для Вялікага Княства Літоўскага і непасрэдна для беларускіх зямель.
Вынікам дзейнасці на дадзеным этапе павінны стаць абгрунтаваныя адказы на пытанні:
1) Якімі прычынамі была выклікана падзея, прадстаўленая на карціне на Матэйкі?
2) Якімі былі адносіны удзельнікаў да гэтай падзеі? Чаму гэтыя адносіны былі менавіта такімі?
3) Якім магло быць стаўленне да гэтай падзеі прадстаўнікой розных слаёў насельніцтва таго часу, і як падзея магла паўплываць на іх жыццё?
4) Якімі былі гістарычныя наступствы прадстаўленай на карціне падзеі для краіны?
Такім чынам трэба адзначыць, што рэалізацыя прыёму віртуалізацыі ў ходзе гульні «Удзельнік. Відавочца. Сучаснік. Нашчадак» дазваляе выкарыстоўваць розныя крыніцы медыйнай інфармацыі (ілюстрацыі, дакументы, успаміны, навучальны тэкст, інтэрнэт), аналізаваць іх і на аснове ўяўлення будаваць розныя мадэлі разглядаемай сітуацыі, што, у сваю чаргу, дазваляе разглядаць вывучаемыя з'явы альтэрнатыўна. У працэсе такой медыяадукацыйнай працы навучэнцы змогуць не толькі атрымліваць новыя веды, але навучацца творча пераасэнсоўваць і перапрацоўваць прапанаваны мэдыякантэнт, што з'яўляецца адным з неабходных умоў і аспектаў прадуктыўнага працэсу па медыяадукацыйнай дзейнасці.
Крыніцы і літаратура:
Федоров, А.В. Медиаобразование // Большая российская энциклопедия.
Т. 17. – М.: Большая российская энциклопедия, 2012. – С. 480.
Нуркова, В.В. История как личный опыт / [Электронный ресурс] / В. В. Нуркова. 2009. – Режим доступа: http://cyberleninka.ru/article/n/istoriya-kak-lichnyy-opyt. - Дата доступа: 15.01.2021.
Дубовицкая, Д. А. Значение процесса виртуализации в современном пространстве культуры / [Электронный ресурс] / Д. А. Дубовицкая // Культура и мировоззрение. – 2012. – № 11. – Режим доступа: https://cyberleninka.ru/article/v/znachenie-protsessa-virtualizatsii-v-sovremennom-prostranstve-kultury. – Дата доступа: 14.01.2021.
Эйхвальд, Н. Люблинская уния [Электронный ресурс] / Н. Эйхвальд – Режим доступа: https://fon-eichwald.livejournal.com/99987.html21. - Дата доступа: 27.01.2021.
Давідоўская, Г.Э. Фарміраванне вобразных уяўленняў у вучняў 6 – 7 класаў пры вывучэнні гісторыі Беларусі // Г.Э. Давідоўская, З.Я. Вінагарадава; пад рэд. С.В. Панова. – Мінск.: Нацыянальны інстытут адукацыі, 2019. – С. 151.
