Сёння мы будзем гаварыць пра такую небяспечную тэму, як савецкая школа. Чаму небяспечную? Таму што многіх гэтая размова можа закрануць. Часта можна пачуць, як яе ўспамінаюць з падзякай, ставяць у прыклад цяперашнім сістэмам адукацыі. Савецкая школа дала многім выдатным вучоным, людзям мастацтва, бізнесменам базу, з якой яны дасягнулі значных вяршынь. І ўсё ж такі: дасягнулі дзякуючы ці насуперак? Тут думкі разыходзяцца. Калі гучыць крытыка, тэма становіцца балючай для тых, хто ўпэўнены, што тая сістэма адукацыі была правільнай, надзейнай і паспяховай.
Кароткі змест артыкула-размовы з расійскім журналістам Дзмітрыем Чарнышовым. Дзмітрый - аўтар некалькіх кніг-бэстсэлераў, прысвечаных развіццю творчага мыслення, сярод іх "Як людзі думаюць" і "Як зрабіць так, каб дзеці палюбілі школу".
Чаму пруская сістэма ўжо не працуе
Давайце крыху ўспомнім пра асаблівасці прускай сістэмы адукацыі - той самай, якую выкарыстоўвалі ў школе СССР і выкарыстоўваюць у Расіі і Беларусі сёння.
У пачатку XIX стагоддзя Прусія пацярпела сур'ёзнае паражэнне ад Францыі. Стала зразумела, што выйсці з крызісу можна, толькі прынцыпова рэфармаваўшы дзяржаву. Адным з найважнейшых напрамкаў рэформ стала сістэма адукацыі. Праводзіў гэтыя рэформы Вільгельм фон Гумбальдт. Гумбальдтаўскія рэформы рэзка павысілі якасць прускай адукацыі, для свайго часу гэта быў неверагодны прагрэс. Пруская сістэма навучання аказалася вельмі добрая для мілітарызаваных краін, таму няма нічога дзіўнага ў тым, што яна атрымала распаўсюджванне ў трох самых мілітарызаваных краінах свету: Германіі, Японіі і СССР.
"Каменны век скончыўся не таму, што скончыліся камяні". Гэтак жа сама пруская сістэма адукацыі павінна скончыцца не таму, што яна перастала працаваць, а таму, што ўзніклі значна больш эфектыўныя альтэрнатывы.
Яна працуе па вельмі неэфектыўнаму прынцыпу, вельмі груба яго можна апісаць так: пакуль самы тупы не зразумее, клас не рухаецца далей. Гэта прыводзіць да страшных наступстваў: самы тупы, як правіла, так і не разумее, а ў самых разумных вельмі хутка згасаюць вочы. Ім становіцца нецікава, і яны астываюць да працэсу навучання. Невыпадкова існуе такі афіцыйна прызнаны «сіндром сёмага верасня» - прыйдучы першы раз у школу, дзеці вельмі хутка разбіраюцца, як уся гэтая сістэма працуе, і праз тыдзень па ўсёй краіне ў бацькоў узнікаюць праблемы: першакласнікі не хочуць ісці ў школу.
Як павінна быць?
Першае. Школьная праграма павінна быць індывідуальнай для кожнага вучня. Дзеці ў адным і тым жа ўзросце па розных параметрах могуць моцна адрознівацца. У ідэале дзіця трэба навучаць з максімальна магчымай хуткасцю: калі ў яго вельмі добра з матэматыкай, няхай вывучае ў школе праграму ўніверсітэта, а па іншым прадмеце пры гэтым ідзе ў адстаючых.
Другое. Да 90% настаўнікаў толькі і займаюцца тым, што чытаюць падручнік, а потым правяраюць, ці правільна ты запомніў. Дык вось, сэнс настаўніка не ў гэтым. Сэнс настаўніка ў тым, каб размаўляць з дзецьмі, адказваць на іх пытанні. Вельмі добра працуе такая рэч, як "перакулены" урок - калі дзеці чытаюць тэму дома, а абмяркоўваюць яе ў школе.
Трэцяе. Наша школа памяшана на задачах, у якіх ёсць адзін адказ. Умоўна кажучы: машына ехала са скорасцю 70 кіламетраў за гадзіну — якую адлегласць яна праехала за 2 гадзіны? Праблема ў тым, што ў жыцці дзіця з задачамі, якія маюць толькі адзін адказ, будзе сутыкацца вельмі рэдка. Школе патрэбны адкрытыя задачы - тыя, у якіх ёсць 20 правільных і 150 няправільных адказаў, з якіх трэба выбіраць. Інакш вучань прывыкае, што заўсёды ёсць толькі адзін адказ - ён знайшоў яго, і супакоіўся. Але, як правіла, гэта ўсяго толькі выпадак.
Цяперашняя школа, якая з'яўляецца спадкаемніцай савецкай, замардавана справаздачнасцю. Гэта сістэма, якая памяшана на кантролі. Яе не хвалюе эфектыўнасць, затое ёсць ілюзія, што ўсё навокал пад наглядам. Насамрэч усё проста: ці мы давяраем настаўніку і ён робіць сваю працу так, як лічыць патрэбным, ці мы з ім развітваемся.
Скончыць вучыцца зараз нерэальна
Ёсць такая прымаўка - "Не дай бог жыць у эпоху перамен". Сітуацыя ў нас такая, што цяпер перамены будуць пастаянныя. Таму задача школы - не набіць дзіця ведамі, а навучыць яго вучыцца. Таму што вучыцца зараз яно будзе ўсё жыццё. Без усялякіх сумневаў, сённяшні школьнік памяняе некалькі прафесій, і яму ў першую чаргу патрэбныя гнуткасць і творчае мысленне.
Людзі, выхаваныя савецкай школай, зараджалі энергіяй Кашпіроўскага банкі ля тэлевізара і неслі апошнія грошы ў фінансавыя піраміды - гэта той узровень адукацыі, які яна давала.
Гэта прысуд сістэме адукацыі. Усё, чым ганарыцца савецкая навука, - атамная бомба, першы спадарожнік, палёт Гагарына - усё гэта было зроблена на базе не савецкай адукацыі. Напрыклад, Капіца вучыўся ў Шатландыі, працаваў у Эрнэста Рэзерфарда, быў членам Лонданскага каралеўскага таварыства. Для яго спецыяльна была створана лабараторыя ў Кембрыджы. Капіцу падманам прывабілі ў СССР і не выпусцілі назад.
Чаму ў Еўропе і Амерыцы хвалілі савецкую сістэму адукацыі?
Калі амерыканцы прайгралі гонку ў космасе, неабходна было здзейсніць магутны скачок у сістэме адукацыі. Для гэтага патрабаваліся рэсурсы і большы бюджэт. Як знайсці сродкі? Правільна, хваліць СССР, маючы на ўвазе: не вылучыце неабходныя грошы - не атрымаеце такое, як у іх.
Што з сістэмай ацэнкі ведаў? Яна ў савецкай школе выглядала стройнай і лагічнай
Аб якасці працы настаўніка судзяць па колькасці вучняў, якія атрымалі добрыя адзнакі. У свой час на гэтым падыходзе апякліся амерыканцы. Яны таксама паставілі асноўным крытэрыем працы настаўніка паспяховасць вучняў. Да чаго гэта прывяло? Як толькі быў уведзены паказчык, ад якога залежыць заробак, усе пачалі гэты паказчык фальсіфікаваць. Дайшло да таго, што настаўнікі падказвалі дзецям на іспытах.
Ад адзнак у школе будучыні можна адмовіцца наогул. Уявіце працэс навучання як камп'ютарную гульню, у якой перайсці на наступны ўзровень можна, толькі выканаўшы ўсе місіі на папярэднім. Патрэбную тэму, вобласць ведаў можна альбо ведаць, альбо не ведаць, трэцяга не дадзена. Вы можаце перайсці на наступны ўзровень, толькі поўнасцю асвоіўшы папярэдні.
Вялікая чацвёрка "К"
Яшчэ адна прэтэнзія да сучасных сістэм адукацыі: яны не даюць вучню канкрэтныя і сістэматызаваныя веды - у адрозненне ад савецкай школы.
Але абставіны кардынальна змяніліся. Псіхолагі лічаць, што цяпер на першае месца ў адукацыі выходзіць вялікая чацвёрка "К". Першая - крэатыўнасць. Другая - камунікабельнасць. Трэцяя - крытычнае мысленне. Чацвёртая "К" - калабарацыя. Замест яе ў нашых школах вучаць канкурэнцыі. Дзеці ўвесь час павінны канкураваць адзін з адным, хаця ўжо даўно даказана, што значна больш эфектыўна не канкураваць, а супрацоўнічаць. Бо сучасная навука развіваецца такімі хуткімі тэмпамі ў першую чаргу таму, што вучоныя ўсяго свету дапамагаюць адзін аднаму.
Пра крытычнае мысленне
У Канадзе настаўнік на ўроку біялогіі распавядае пра драўняных васьміногаў: маўляў, ёсць такія галаваногія малюскі, якія ў перыяд размнажэння выходзяць на сушу і адкладаюць яйкі ў дрэвах, а потым вяртаюцца ў мора. Дзецям паказваюць фатаграфіі, даюць спасылкі на сайты, а на наступным уроку разбіраюць, чаму ўсё гэта няпраўда і як важна ў сучасным свеце прымяняць крытычнае мысленне, нават калі пра драўняныя васьмінога табе распавядае настаўнік.
Не трэба змешваць у адно цэлае адчуванне стомленасці і выніковасць. Усё, што робіцца з любоўю, заўсёды выходзіць лепш, чым з-пад палкі. Бо ў ідэале няма занятку цікавейшага за вучобу, атрыманне новых ведаў. І трэба было вельмі пастарацца, каб такі цікавы працэс ператварыць у руціну і гвалт. Ужо сам факт таго, што людзі «пакутавалі», - прысуд сістэме. Усё тое ж самае можна было зрабіць па любові, і атрымалася б значна больш эфектыўна.
Інтэрнэт знішчыў паняцце "правінцыя"
Савецкія людзі былі нацыяй, якая чытае кнігі? І відавочна, што да гэтага датычна школа.
Цяпер давайце ўспомнім, якую дрэнь даводзілася чытаць савецкім школьнікам. Узгадайце «гадзіны палітінфармацыі», дзе трэба было вывучаць перадавіцы газеты «Праўда», лаўрэатаў ленінскіх і сталінскіх прэмій. Булгакаў - пад забаронай, Бродскі - пад забаронай, як і дзясяткі іншых таленавітых пісьменнікаў і паэтаў.
Начытаны савецкі школьнік - гэта міф. Сёння дзіця чытае значна болей. Яно практычна ўвесь час знаходзіцца ў сетцы. Акрамя таго, з'явіліся іншыя крыніцы дадзеных, якіх раней не існавала: аўдыякнігі, падкасты, адзін YouTube чаго варты… Ёсць такая фраза: "Бог стварыў людзей рознымі, а палкоўнік Кольт зраўняў іх шанцы". Насамрэч яшчэ больш зраўняў шанцы інтэрнэт - ён фактычна знішчыў паняцце «правінцыя». Калі ў чалавека ёсць доступ да сеткі і жаданне, яму адкрыты абсалютна ўсе веды свету.
І савецкая, і кітайская школы працуюць са знешнімі стымуламі. Дрэнна сябе вядзеш - атрымай палку, добра - вось табе пернік
Паўднёвая Карэя, Японія, Кітай - гэта краіны, дзе веды ў галовы дзяцей «забіваюць палкамі». Гэтыя падыходы ў далёкатэрміновай перспектыве будуць прайграваць. У Кітаі насельніцтва паўтара мільярда - дзе прарыўныя ідэі?
Значна лепшых вынікаў дасягае сістэма адукацыі, якая працуе з унутранымі стымуламі, калі жаданне нешта вучыць, тварыць, даследаваць узнікае ў школьніка натуральна, без прымусу. Разам з гэтым расце і годнасць чалавека, яго ўменне глядзець на свет узважана, крытычна, асэнсавана.
Пра аўтарытэт савецкага настаўніка
Тое, што савецкая ўлада дэкларавала на словах, маўляў, прафесія настаўніка ў краіне пастаўлена на недасягальную вышыню, лёгка абвяргалася на справе. Настаўнік атрымліваў капейкі, быў, па сутнасці, жабраком, бяспраўным і зацкаваным чалавекам... У Фінляндыі ніхто не расказвае, што іх настаўнікі лепшыя ў свеце, але пры гэтым яны там атрымліваюць сапраўды дастойную зарплату, а ў кожным класе абавязкова ёсць памочнік настаўніка, які вызваляе яго ад руціннай працы.
Пра ўспаміны аб школе
Усе гісторыі пра тое, што войска робіць з хлопчыка мужчыну, не вартыя ламанага гроша. Са школай тое самае.
Вельмі часта мы блытаем шчаслівыя ўспаміны аб дзяцінстве з успамінамі аб савецкай школе. Усё ж гэта розныя рэчы. Тады мы не ведалі, наколькі ўсё дрэнна з сістэмай адукацыі ў Савецкім Саюзе, хаця б таму, што нам не з чым было параўнаць. Палова ведаў, атрыманых тады, не адпавядалі рэчаіснасці ці састарэлі і былі забытыя праз некалькі гадоў. Мы гаворым, што ў школе рыхтуем дзіця да жыцця, але гэта няпраўда. Школа - гэта і ёсць жыццё, досыць значны яго прамежак. І калі дзіця не атрымлівае задавальнення ад школы, яно не атрымлівае задавальнення ад жыцця.
Крыніца: onliner.by