Даўно хацела напісаць пра адну кніжку. А тут днямі ў аўтара быў дзень народзінаў) То вось вам лонгрыд.
З гэтай кніжкай у мяне выйшла містычная гісторыя.
Хоць выйшла “Хвілінка” Ігара Бабкова ажно ў 2013 годзе, я ўзялася за яе толькі цяпер, у часы, калі чытаць вельмі цяжка, нават немагчыма. Але трымаць перад вокам беларускі тэкст – справа жыццёва неабходная, бо мова, якую ты аднаўляеш унутры сабе, патрабуе абавязковай падтрымкі, і, стоячы ў роспачы перад кніжнай паліцай, я спатыкнулася аб “Хвілінку”, калісьці раздабытую "на будучыню". Назва абяцала нешта як мінімум ненапружнае, а імя аўтара – медытатыўнае. Можна паспрабаваць.
Да шаснаццатай старонкі я чытала досыць меланхалічна: харошы гладкі тэкст, спакойны тэмп, слова бяжыць і не спыняецца, нават закалыхвае, як харошая шаша.
А на шаснаццатай – ажно падскочыла і ўчапілася вачыма ў абзац, дзе з’яўляецца адзін негалоўны персанаж. Сказаць па праўдзе, у мяне заняло дых і заныла пад каленкамі.
Тут я мушу крыху праспойлерыць сюжэт: дзеянне “Хвілінкі” разгортваецца ў кавярні, якая так і называецца – “Хвілінка”. Кавярня гэтая існая, толькі не ведаю, як яна называецца цяпер – на куце Кастрычніцкай плошчы, з яе вокнаў бачны Купалаўскі тэатр. Герой ці то мроіць, ці то бачыць, ці то ўспамінае падзеі мінулага, час там звіваецца і развіваецца ў спружыну, і ў кожным выпадку мы зноў апынаемся ў гэтай кавярні, у кропцы, дзе ўсё спыняецца – і адкуль пачынаецца.
Дык вось у гэтай кавярні працаваў – насамрэч працаваў у дзевяностыя гады – бармэн Лявон, якога наведвальнікі называлі Леа. Ігар Бабкоў надае гэтаму бармэну містычныя ўласцівасці: быццам бы гэты Леа шчэ з часоў Скарыны падае каву і штосьці крапчэй за каву сваім гасцям.
От тут я і падскочыла.
Бо я ведаю – і гэта ведаю толькі я! – што ў дваццатыя гады дваццатага стагоддзя на гэтым самым месцы была іншая кавярня. Там любілі пасядзець – не з кавай, канешне – нашы міжваенныя пісьменнікі. Кавярня тая была вельмі тлумнай, багемнай, такое гарадское дно ад куцюр, напіваліся там да чорцікаў – паэты гэта ўмеюць. І быў у гэтай кавярні за стойкай тагачасны бармэн, легендарны, знакаміты на ўвесь багемны Менск. Каларытны, са сваімі жартачкамі, песенкамі і спецыяльнымі кактэйлямі для дарагіх гасцей.
Як, вы думаеце, яго звалі?
Канешне, Леа. Лёва Браўн, калі ўжо зусім дакладна. Хто чытаў маю "Бельгію" - ён там згадваецца недзе напрыканцы, і кавярня згадваецца.
Шчэ не пытаючыся ў аўтара, ці ведаў ён пра існаванне той кавярні, я разумела: не, не ведаў. Адзіная згадка пра яе захавалася ва ўспамінах Максіма Лужаніна, якія не друкаваліся, я чытала іх у архіве, і была другой, пасля пакойнага Віталя Скалабана, хто да іх дабраўся. Потым спыталася ў Ігара – ці ведаў? Не, канешне, не.
Такім чынам “Хвілінка” для мяне адразу зрабілася парталам у іншасвет, шафай, у якой хаваецца беларуская Нарнія, месцам, дзе сапраўды завіўся ў спружыну беларускі час – сам сабой, па-над воляй нават свайго аўтара.
Так я яе і чытала – нібыта кружляла па спружыне, кожны раз апынаючыся на тым самым месцы, адкуль пачала, толькі ўжо з новымі містычнымі здабыткамі.
“Хвілінка” напісана празрыста. Тут няма псіхалагічнага тлушчу ў характарыстыках героеў, няма асаблівых цягліц пакручастага сюжэту – затое шмат роздуму, заўваг, афарыстычна сфармуляваных думак, прыйшлося ісці за закладкамі і алоўкам, так што цяпер мой экзэмпляр увесь разбух ад закладзеных старонак і падкрэсленых радкоў. Я таксама ведаю тыя вуліцы, якімі ходзяць героі, ведаю тыя пытанні, якія перад імі ўстаюць, яны таксама альбо раней былі маім роздумам, альбо з’явіліся цяпер, адным словам, я нібыта стаю ў кавярні, гляджу на Купалаўскі – і думаю сама сабе пра тое, пра што хачу. Ніякага аўтарскага дыктату. Толькі я і менская восень.
Можна, канешне, апамятацца і пачаць сачыць за героямі, сюжэтамі, паваротамі аўтарскага часу – але мне ў “Хвілінцы” дарагая якраз чытацкая свабода роздуму, падтрыманая спакойным, ненавязлівым аўтарскім словам, як бы неабавязковым, але неабходным. Мне нават у нейкі момант падалося, што гэта я – герой “Хвілінкі”, што яна пра мяне.
Прачытаўшы, я, канешне, спісалася з рознымі менскімі кнігачэямі, якія “Хвілінку” ужо чыталі раней, каб спраўдзіць, ці ва ўсіх узніклі такія ж адчуванні. Аказалася – не ва ўсіх. Хтосьці чытаў у ёй сюжэт, хтосьці – рэаліі сваёй маладосці, нехта пазнаваў знаёмых – таго ж бармэна ці гасцей кавярні. Кожнаму яна прачыталася па-свойму.
Напэўна, гэта і ёсць сапраўднай ўласцівасцю харошай кнігі – свядома быць вольнай прасторай для прачытанняў, якіх заўгодна, на якія ты, чытач, здольны, альбо на якое ў цябе ёсць цяпер настрой.
Для мяне ў “Хвілінцы” гэта – самае галоўнае. То вельмі раю – у гэтыя неспрыяльныя для чытання часы.