Пабегла я зараз у краму. У такі час у краме на раёнчыку толькі гаспадынькі, і толькі з драбязнымі патрэбамі: каму буракі, каму паўхлебца, каму смятаны, нейкія дадаткі пасярод дзённага кухоннага клопату.
І тут у краме раздаецца страшны такі трэск – і гасне цалкам усё святло. Спачатку агульнае, потым гаснуць лядоўні з напіткамі, і апошнім павольна цямнее вялікі надпіс "Пятруха" пад столлю.
Дзіўна, што ўсе сустракаюць цемру моўчкі, і толькі я гучна ўзвізгваю (нервы, аказваецца, парасшатаўшыся). Тут жа мяне прыабдымае за плечы цемра, і кажа голасам знаёмай прадавачкі: "Ну што вы, што вы, проста няма святла. Пастаўце карзіначку і выходзьце. Паважаныя пакупнікі, пакіньце краму, святла не будзе да чатырох, нас папярэджвалі".
Ну, і мы ўсе бяжым у суседнюю краму, пакуль там святло ёсць. Агульнае перажытое збліжае, і жанчыны як бы ў неба, а як бы і адна адной, запыхаўшыся, паведамлюць: "А мне толькі б ватрушку паспець узяць", "А мне во толькі ж малака", "А я за жэлацінам".
Забягаем у іншую крамку, хуценька хапаем з паліц што трэба, ля касы вырастае невялічкая чарга, і ўзначальвае яе маленькая такая бабулька ў пуховай хустцы.
Адлічвае нейкія капеечкі за батон і акуратна складае касірцы ў далонь.
А касірка ўжо таксама праніклася нашым пярэпалахам. Бярэ акуратна капеечкі і кажа ласкава:
- Якія ручкі ў вас халодныя, бабушка.
- Халодныя, дачушка. Мне ж сказалі, што я ў гэтую зіму памру.
Я зноў жа не паспяваю сабрацца і выгукаю на ўсю чаргу:
- О божа, які прыдурак вам гэта сказаў!
Касірка падскоквае і горача працягвае:
- Плюньце яму ў морду!
Чарга адгукаецца:
- І разатрыце! Нічога вы не памроце! Шчэ нас усіх перажывеце!
Бабулька ажно расквітае, ружавее, з-пад хусты выбіваюцца беленькія кудзеркі, яна шчасліва ўсміхаецца і кажа:
- Дзевачкі, спасіба!
І такая ўсталёўваецца ў нас у краме мілата, агульная радасць і блізкасць, што, далібог, я думала, што касірка нас усіх без аплаты адпусціць...
…
Слухайце, такую кніжку зачапіла – не адарвацца! Даўно не чытала такога: і смешна, і цікава, пакуль шчэ не страшна, але відавочна, што будзе, але паколькі ўсё ж перыядычна смешна, то, мо, і страшна будзе не зусім. Шчэ пакуль толькі пачала чытаць, але ўжо насыпалася мне з каптуром розных падрабязнасцяў пра тое, як жылі на старой Літве, як елі, што захоўвалі ў шафах, што ў буфетах, як спраўляліся з непаслухмянымі дзецьмі, што тыя дзеці выраблялі (прыкладам, спойвалі хатніх сабачак ці ляпілі сырнікі на столь), адным словам - нейкая нечуваная любата.
Пры гэтым напісана так пругка, так дынамічна, ніякіх там бла-бла-бла, нічога лішняга, якое бывае дарагім самому аўтару, але ну зусім нецікава чытачу праз дзвесце год, ніякіх мараляў і дундзення, ніякіх непатрэбных псіхалагічных рэфлексій, як тое было заведзена, прыкладам, у рускіх класікаў пра дзяцінства, затое процьма гумару і файнай самаіроніі, чытаецца ўлёт.
Вельмі раю) Замаўляла ў выдавецтве, гэта "Тэхналогія", але, думаю, ё і ў кнігарнях.
...
Прыгледзьцеся да гэтага фотаздымка. Цяжка заўважыць на ім што-небудзь, але я зараз патлумачу, і вы адразу заўважыце.
Гэта першыя старонкі кнігі "Мастацтва перакладу", выдадзенай у 1935 годзе. Кніга гэтая належала Алесю Дудару. Некаторыя кнігі ў ягонай бібліятэцы падпісаныя, замест экслібрысу, якога ў яго не было, ён ставіў так званую "візу", уладальніцкі подпіс: Ал.Дудар.
Кнігай гэтай карысталіся потым, бо бібліятэка захоўвалася ў сям'і філалагічнай. Пэўна, бралі і на працу, і таму частку старонкі з візай расстралянага паэта проста абарвалі, бо небяспечна ж.
Але.
Вось цяпер прыгледзьцеся яшчэ раз. На другой старонцы застаўся водціск. Проста след вострага алоўка, якім быў зроблены подпіс сто год таму. Ал.Дудар.
Чалавека няма, касцей ягоных няма, паловы напісанага няма, паловы біяграфіі няма, а след алоўка на паперы – ёсць.
Мяне, бывае, з галавой накрывае расчараванне: у людзях, у працэсах, у сабе самой, у сваёй колішняй наіўнай карціне свету, у сваіх спадзевах, сваіх надзеях, сваіх смешных дзіцячых разважаннях і спробах нешта тлумачыць, шчэ і, божа які сорам, на публіку. Але ў адным я не расчароўваюся – у магчымасцях кнігі захаваць імгненне на максімальна даўгі час. У любой незразумелай сітуацыі трэба альбо пісаць, альбо чытаць, альбо проста сядзець пасярод паліц з кнігамі і гартаць старонкі. Усё міне, а яны застануцца. Такі вось няхітры рэцэпт.
...
9 снежня. З днём народзінаў, Максіме! Сёння хочацца вось гэты верш - без цяжкога роздуму, без спадзеваў, без болю аб роднай старонцы, чыстая прыгажосць, якую ён нам і адкрыў.
Па-над белым пухам вішняў,
Быццам сіні аганёк,
Б’ецца, ўецца шпаркі, лёгкі
Сінякрылы матылёк
Навакол усё паветра
Ў струнах сонца залатых, –
Ён дрыжачымі крыламі
Звоніць ледзьве чутна ў іх.
І ліецца хваляй песьня, –
Ціхі, ясны гімн вясьне.
Ці ня сэрца напявае,
Навявае яго мне?
Ці ня вецер гэта звонкі
Ў тонкіх зёлках шапаціць?
Або мо сухі, высокі
Ля ракі чарот шуміць?
Не паняць таго ніколі,
Не разьведаць, не спазнаць:
Не даюць мне думаць зыкі,
Што ляцяць, дрыжаць, зьвіняць.
Песьня рвецца і ліецца
На раздольны, вольны сьвет.
Але хто яе пачуе?
Можа, толькі сам паэт.
…
Паставілі з Іллюхам ялінку. Тата на працы, таму ўсе мужчынскія справы - адрамантаваць гірлянду, перасунуць мэблю, сабраць уласна саму елку, насіць яе туды-сюды ў пошуках лепшага месца - леглі на Іллю, а звычайныя справы, якія раней рабілі дзяўчаты - прадумаць дызайн, павесіць каралі і шарыкі - ён і сам на сябе ўсклаў. Я толькі разблытала гірлянды (а ў разблытванні заблытанага мне на ўсёй планеце роўных няма, каб вы ведалі).
Глядзела сёння, як Іллюха зачышчае кантакты перабітага провада, акуратна злучае праводкі, ізалюе, прымацоўвае, і ўсё прыпявала: які ж сынок у мяне рукасты! А ён расце добрым майстрам (улетку папрасіў сабе ў падарунак шурупавёрт, мы адразу ж набылі, дык ён з ім спаў)
Але і нашая сямейная схільнасць да лірычнага пафасу не абмінула яго таксама...
Зараз зайшоў чарговы раз паглядзець на ялінку, трасянуў мяне лёгенька за плечы і ўсклікнуў:
- Мама! Радуйся за ялінку разам са сваім сынам!
"Ба-га-ро-дзі-ца дзе-ва ра-а-а-адуйся..." – запела нешта ўва мне іранічным басам...
...
24 снежня. Сёння спаўняецца 120 гадоў паэту, перакладчыку, крытыку, празаіку Алесю Дудару.
Дзякуй табе, далёкі таварыш маіх цяжкіх часоў, за тое, што кожным сваім радком, удалым і няўдалым, моцным і слабым, выпакутаваным і летуценным, дадаеш мне разумення, сэнсу і надзеі.
...
Ой, мамачкі. А што ж гэта такое робіцца, людзі мае... Адчуваю эстэтычнае агаломшанне і незвычайнае натхненне... Гурт "Лялея" запісаў дзве песні на словы Алеся Дудара і выклаў якраз да юбілея - і слухайце, такога Дудара вы шчэ не чулі, і я не чула. Ух!
Спасылкі пакідаю ў каментарах. Нават калі вы не аматары паэзіі - гэта вельмі натхняльна і нечакана. І што важна - ніякага, ніякага скавытання і прычытванняў, як і трэба з гэтым паэтам...
Дзякуй, "Лялея", вы зрабілі мой дзень!
…
30 снежня. У гэты дзень - толькі гэтае фота. Трое на Дняпры, як заўсёды ў дзяцінстве. Аня, Павел, Даша - самае знаёмае спалучэнне слоў у свеце, падмурак і грунт.
Братка, з народзінамі! Мы дачакаемся!
…
Сёння на дарозе пад Светлагорскам пабачылі мы адкрыты грузавік, у якім везлі дзьвюх кароў. Страшэнна худых, брудных і вельмі сумных. Мы даволі доўга ехалі за ім, з тугой чакалі, калі будзе дазволены абгон, і мімаволі глядзелі на тых каровак.
- Давай будзем думаць, - кажу я мужу, - што іх вязуць да доктара. А то я так не магу ехаць за імі, сэрца рвецца.
- Ага, - паныла ўздыхае Юра, - да доктара, да доктара. Увогуле. Як можна есці кароў. Кур - ладна. Рыбу таксама. Свіней - ну.... Ладна. Але кароў? Вось у Індыі для кароў усё правільна.
- Давай уявім, як гэтыя каровы збеглі з грузавіка і пайшлі ў Індыю!
- Ай...
Едзем і едзем, і каровы гэтыя ўсё матляюцца ў нас перад вачыма. Даволі цяжкое відовішча. Нарэшце грузавік павярнуў некуды ў палі, і мы ўздыхнулі з палёгкай.
Едзем далей - і раптам!
Пасярод бору, паміж чырвоных сасонак, проста ў лесе бачым кароў! З дзясятак чорна-белых жывёлін брыдуць між падбітымі сняжком соснамі кудысьці без дарогі, і ніякага чалавека з імі не бачна!
- Юра, Юра, глядзі! Каровы аднекуль збеглі і ў Індыю ідуць!
Тут ужо і ён натхніўся, бо сапраўды, каб каровы вось так блукалі пасярод зімовага лесу густой чарадой - дзе вы шчэ такое бачылі? Тут ужо любое, самае фантастычнае тлумачэнне можна прыняць за праўду!
Увесь вечар згадваю тых дзіўных вольных каровак, якія ідуць праз стыглы лёс у далёкую казачную краіну, дзе іх лічаць святымі і пестуюць як каралеў. Ідуць, пад шэрым халодным небам, скубуць мёрзлую, схопленую шэранню траву, спяць у хмызах, прыціскаючыся худымі рэбрамі адна да адной, прачынаюцца на шэрым золку, і зноў ідуць, павольна, няспешна, блукаючы без дарогі, у голадзе і холадзе, але ідуць упарта, бо свеціць ім у небе зялёная індыйская зорка з нейкай казкі, якую калісьці камусьці з іх расказала мама-карова. "Мама, мама, а куды цябе павязуць на адкрытым грузавіку?" - "Не плач, дачушка-цялушка, усё будзе добра, павязуць мяне ў Індыю, далёкую краіну, дзе карова - святая жывёліна, і няма ў яе бяды і клопату, а толькі ежа і мора".
…
Няма такога благога, каб не выйшла на добрае - ёсць такая аптымістычная прымаўка. Насамрэч, канешне, такое благое ёсць. Але ёсць і тое, якое пераплаўляцца ўрэшце ў чыстую карысць.
За апошнія гады, дзякуй Богу, я стала значна менш ляпаць языком у публічнай прасторы. Калісьці мяне гэта моцна напружвала, гэты дурны, добраахвотна прыняты на сябе абавязак выказвацца з любой нагоды. Напружвала - але я бачыла ў гэтым сэнс, і таму рабіла.
Цяпер не бачу, і самацэнзура тут – не галоўнае. Важна тое, што слова, як мне падаецца, цяпер моцна дыскрэдытаванае. Цяжка нешта казаць, каб не выйшла на банальнасць, пафас альбо прапаганду, не важна, з якога боку – сутнасна прапаганду. Важна тое, што я не маю для большасці падзей слова адпаведнага. Важна, што я змагла спыніцца – з большага добраахвотна, хаця і не без вонкавых прычын.
Цяпер мне больш зразумелыя гэтыя частыя радкі ў міжваеннай паэзіі – пра пошук новых словаў і пра словы старыя, "гнілыя".
Я іх таксама шукаю. І калі атрымаецца – знайду.
І таму вось вам і фота адпаведнае. Проста цётачка, без аніякага глянцу, ляжыць на канапе і не мае аніякіх глабальных планаў па ратаванні сусвета, акрамя як насмажыць свайму сынку ідэальную бульбу фры.
З новым годам, стужка. Хочацца, каб быў мір.
