…або Чаму ў мультыпрофільнай мадэлі навучання так шмат прыхільнікаў
Надзея НІКАЛАЕВА, Звязда
Масавы пераход старшых класаў школы на профільнае навучанне — задача найбліжэйшых гадоў. Укараненне прафілізацыі ў 10—11-х класах — справа добраахвотная. Міністэрства адукацыі рэкамендавала развіваць на старшай ступені школы чатыры асноўныя профілі: фізіка-матэматычны, хіміка-біялагічны, філалагічны і грамадазнаўчы. У межах гэтых профіляў адпаведныя прадметы вывучаюцца старшакласнікамі на павышаным узроўні, што дае магчымасць многім выпускнікам школ, гімназій і ліцэяў паспяхова здаваць цэнтралізаванае тэсціраванне пры паступленні ў ВНУ.
Але ў некаторых школах апрабуецца яшчэ адна мадэль — размова ідзе пра мультыпрофільнае навучанне. Каб разабрацца, у чым розніца паміж профільным і мультыпрофільным навучаннем і якія перавагі і недахопы мае кожная з гэтых мадэляў, мы звярнуліся да прафесара кафедры педагогікі і менеджменту адукацыі Акадэміі паслядыпломнай адукацыі Мікалая ЗАПРУДСКАГА:
— Дазвольце мне спачатку невялічкі экскурс у гісторыю пытання. Упершыню мультыпрофільнае навучанне пачала ўкараняць у пачатку мінулага дзесяцігоддзя ў Барысаве першая гарадская гімназія. Потым пад кіраўніцтвам супрацоўнікаў Акадэміі паслядыпломнай адукацыі (Ганны Дабрынеўскай і маім) распачалася трохгадовая эксперыментальная апрабацыя гэтай мадэлі больш чым у дзесяці ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі.
Мы атрымалі вельмі добрыя вынікі, гэта дало падставы ўключыць у адпаведны інавацыйны праект амаль 70 школ і гімназій. Але, на жаль, у 2008 годзе і профільнае, і мультыпрофільнае навучанне былі заменены факультатыўнымі заняткамі. А сёння мы спрабуем навярстаць упушчанае…
Пры мультыпрофільным навучанні 10- і 11-класнікі вывучаюць па іх выбары розныя прадметы на базавым ці павышаным узроўнях у асобных групах: з аднымі аднагодкамі, напрыклад, на павышаным узроўні яны вывучаюць матэматыку і беларускую мову, а з другімі — на базавым узроўні хімію, з трэцімі — на базавым узроўні гісторыю і г.д. Кожны, хто вырашыў паступаць у ВНУ, выбірае тры прадметы для вывучэння на павышаным узроўні: менавіта тыя дысцыпліны, якія спатрэбяцца яму для паступлення на выбраную спецыяльнасць.
— Але ж профільнае навучанне таксама мае на ўвазе магчымасць выбару: хочаш — ідзеш вывучаць на паглыбленым узроўні фізіку і матэматыку або хімію і біялогію…
— Пры арганізацыі профільнага навучання даводзіцца сутыкацца з сур’ёзнымі абмежаваннямі. Па-першае, стварэнне профільных класаў магчыма, толькі калі ў паралелі ёсць некалькі класаў. Шмат жа школ і гімназій маюць усяго адзін-два класы на старшай ступені. Як быць ім? Напрыклад, ва ўстанове адукацыі два дзясятыя класы. Дапусцім, там стварылі фізіка-матэматычны і філалагічны класы. А як быць тым вучням, якія жадаюць вывучаць на павышаным узроўні грамадазнаўства, хімію, біялогію ці геаграфію? Пры гэтым, каб стварыць больш-менш роўныя па колькасці вучняў класы (па норме — не менш за 24 чалавекі), адміністрацыі даводзіцца аказваць на вучняў пэўны ціск.
Па-другое, у прапанаваным Міністэрствам адукацыі пераліку профіляў адсутнічаюць тыя, якія патрэбны многім вучням для паступлення ва ўніверсітэты. Напрыклад, абітурыенту трэба здаваць пры паступленні матэматыку, геаграфію і беларускую мову… Рускую мову, замежную мову і матэматыку… Ці хімію, матэматыку і беларускую мову… У профільным класе на павышаным узроўні вывучаецца, як правіла, толькі адзін прадмет з пералічаных.
Такім чынам, насамрэч, нават калі ў старшай школе ўжо арганізавана профільнае навучанне, многія дзевяцікласнікі пры паступленні ў 10-ты клас або не маюць магчымасці выбіраць, або іх выбар вельмі абмежаваны. А мультыпрофільнае навучанне пазбаўлена гэтых недахопаў. Больш за тое, яно можа ўкараняцца як у буйных установах адукацыі, так і ў невялікіх.
— Ці правільна я зразумела: калі ва ўстанове адукацыі практыкуецца мультыпрофільнае навучанне, то кожны дзесяцікласнік, па сутнасці, стварае свой вучэбны план, у якім вылучае прадметы, якія ён жадае вывучаць на павышаным узроўні?
— Можна сказаць і так. Пры гэтым кожны вучань мае індывідуальны расклад заняткаў. Індывідуалізацыя, што мае на ўвазе мультыпрофільнае навучанне, з’яўляецца найважнейшым фактарам павышэння матывацыі школьнікаў і адказнасці за сваё навучанне. Хацелася б звярнуць увагу яшчэ на адну акалічнасць: пры мультыпрофільнай мадэлі разам у групе вучацца падлеткі з аднолькавым ці блізкім узроўнямі навучанасці, падобнымі ці блізкімі адукацыйнымі прыярытэтамі… А калі вучні маюць аднолькавую матывацыю і ўзровень падрыхтоўкі, то і вынікі іх работы, як паказвае практыка, атрымліваюцца больш высокімі.
Але і пры арганізацыі мультыпрофільнага навучання прысутнічаюць пэўныя складанасці. Вучню патрэбна ў свой індывідуальны расклад заняткаў уключыць усе прадметы, якія ўваходзяць у вучэбны план стар-шай школы. І ён не можа вызначыць для сябе меншую колькасць гадзін, чым прадугледжана гэтым планам. Натуральна, што для прадметаў павышанага ўзроўню ў ім вызначаецца большая, чым на базавым узроўні, колькасць гадзін. І ўсё ж больш эфектыўна гэта мадэль працуе ў тых краінах, дзе ў старшай школе вывучаецца менш вучэбных прадметаў, затое на іх вывучэнне адводзіцца большая колькасць гадзін.
— А ці патрабуецца для арганізацыі мультыпрофільнага навучання дадатковае фінансаванне?
— У пачатку двухтысячных гадоў у межах эксперымента і рэалізацыі інавацыйнага праекта некаторым установам адукацыі ўпраўленні і аддзелы адукацыі выдзялялі дадатковыя гадзіны. Але былі і такія школы і гімназіі, якія змаглі паспяхова прымяняць мультыпрофільнае навучанне ў межах выдзеленага фінансавання. Чым больш паралельных класаў у школе, тым больш гадзін яна мае і тым лягчэй укараняць там мультыпрофіль. Калі ж гадзін не хапае, школы выкарыстоўваюць гадзіны факультатыўных заняткаў. Можна таксама прыбягаць і да пазабюджэтных сродкаў.
— Мікалай Іванавіч, ці можаце вы прывесці пераканаўчыя доказы высокай выніковасці і паспяховасці мультыпрофільнага навучання? І якія ў гэтай мадэлі перспектывы?
— Думаю, што добрыя. Па-першае, у інструктыўна-метадычным лісце Міністэрства адукацыі «Аб арганізацыі адукацыйнага працэсу ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі…» запісана, што пры наяўнасці ў сярэдняй школе кваліфікаваных педагагічных работнікаў, вопыту арганізацыі адукацыйнага працэсу ў форме яго мультыпрофільнай арганізацыі і запытаў з боку вучняў дазваляецца арганізоўваць вывучэнне асобных вучэбных прадметаў з улікам іх вольнага выбару, без арыентацыі на вызначаныя напрамкі (профілі) навучання. Такім чынам Міністэрства адукацыі фактычна дае «зялёнае святло» гэтай ідэі.
Па-другое, у гэтым навучальным годзе ў шэрагу ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі праводзіцца эксперымент па апрабацыі вучэбных планаў ва ўмовах рэалізацыі профільнага навучання, пры складанні якіх таксама рэалізаваныя ідэі мультыпрофільнага.
Трэці год у 9 сярэдніх школах краіны (сярод іх ёсць як сельскія, так і гарадскія) рэалізуецца праект па паглыбленай дыферэнцыяцыі навучання. Па сутнасці, у гэтых установах у 10—11-х класах рэалізуецца мультыпрофільнае навучанне. Сярод іх ёсць школы, якія ў 2014 годзе па выніках уступнай кампаніі ўвайшлі ў ТОП-100 найлепшых устаноў адукацыі. Заўважу, што ў гэтым рэйтынгу, як правіла, «правяць баль» гімназіі і ліцэі і толькі лічаным школам удалося ўварвацца ў сотню найлепшых. Але лепш даць слова кіраўнікам гэтых устаноў.
«Плюсы» мультыпрофільнага навучання
Змяншэнне аб’ёмаў хатніх заданняў
Жана ЛЫСАЯ, дырэктар сярэдняй школы № 3 горада Стоўбцы:
— Увайсці ў ТОП-100 вельмі ганарова. Сапраўды, у нашай школе якасць ведаў навучэнцаў у выніку запуску мадэлі мультыпрофільнага навучання істотна палепшылася. І ў прадметных алімпіядах мы цяпер займаем нашмат больш высокія, чым у папярэднія гады, месцы: у 2013/2014 навучальным годзе нашы вучні заваявалі 42 дыпломы на ІІ яе этапе, 8 дыпломаў і пахвальны водгук на ІІІ этапе і 3 дыпломы — на заключным, рэспубліканскім, этапе.
На думку педагогаў школы, навучэнцаў і іх бацькоў, мультыпрофільнае навучанне — моцная альтэрнатыва профільнаму. Індывідуальны план дае навучэнцам права выбару любых прадметаў для вывучэння на павышаным узроўні. Акрамя таго, можна вывучаць любімы прадмет у невялікай групе. Такім чынам вырашаецца і праблема змяншэння аб’ёму хатніх заданняў, бо ўсе складаныя пытанні навучэнцы паспяваюць задаць і разгледзець на занятках.
Да таго ж увядзенне мультыпрофільнага навучання істотна павысіла адказнасць навучэнцаў і іх вучэбную матывацыю. На занятках ствараецца псіхалагічна камфортнае асяроддзе для кожнага. Мы перабудавалі сістэму ацэньвання адукацыйных вынікаў: цяпер яна арыентаваная на ўлік дасягненняў навучэнцаў, а не на фіксацыю памылак. Школьнікам зручна, што прадметы, якія яны абралі для вывучэння на павышаным узроўні, стаяць у асноўным раскладзе ўрокаў, у адрозненне ад факультатыўных заняткаў, што праводзяцца ў пазаўрочны час. Наша школа ўжо не можа працаваць у іншым рэжыме…
Актыўнасць і творчая самастойнасць вучняў
Людміла ДЗЕМІДЗЕНКА, дырэктар сярэдняй школы №5 г. Светлагорска:
— У выніку рэалізацыі праекта па мультыпрофільным навучанні істотна павысілася вучэбна-пазнавальная матывацыя вучняў, іх актыўнасць і творчая самастойнасць. Палепшылася таксама паспяховасць школьнікаў, якія вывучаюць прадметы на павышаным узроўні. Назіраецца станоўчая дынаміка вынікаў удзелу нашых вучняў у рэспубліканскай алімпіядзе па вучэбных прадметах, у раённым і абласным інтэлектуальным і творчых конкурсах. На цэнтралізаваным тэсціраванні наша школа ўвайшла ў ТОП-100 устаноў з найлепшымі вынікамі. Сярэдні бал па школе перавысіў вынікі 2013 года на 10 пунктаў. У ВНУ паступілі 83% нашых выпускнікоў. Заўважу, што кожны чацвёрты выпускнік 2014 года вучыцца на педагога.
Высокая матывацыя і поспехі на ЦТ
Алена СЕМЯНКОВІЧ, намеснік дырэктара па вучэбнай рабоце сярэдняй школы №3 г. Вілейка:
— Вынікі двухгадовай рэалізацыі праекта дазваляюць зрабіць наступныя высновы. Мы адзначаем высокі ўзровень сфарміраванасці вучэбнай матывацыі навучэнцаў. Па выніках вучэбных чвэрцяў і навучальнага года ў большасці старшакласнікаў павысіўся сярэдні бал па прадметах, якія яны вывучаюць на павышаным узроўні, і па іншых прадметах. Высокая якасць ведаў па прадметах, што вывучаюцца на павышаным узроўні, дазваляе педагогам паспяхова рыхтаваць вучняў да ўдзелу у прадметных конкурсах і ўсіх этапаў рэспубліканскай алімпіяды. А колькасць пераможцаў алімпіяды на ўсіх яе этапах істотна ўзрасла у параўнанні з “дамультыпрофільным перыядам”. Па выніках ЦТ 2014 года наша школа — у сотні лепшых. Прычым у ТОП-100 увайшлі толькі 13 сярэдніх школ, у тым ліку і наша.
Магчымасць скокнуць уверх
Сяргей ГАЎРЫЛОВІЧ, дырэктар Альхоўскай сярэдняй школы Астравецкага раёна:
— Клас, у якім мы распачыналі праект, дазваляе найбольш ярка прадэманстраваць перавагі мультыпрофільнага навучання над традыцыйным. На пачатак 2012—2013 навучальнага года гэта быў адзін з найбольш слабых класных калектываў у школе з пункту гледжання дасягнутых навучальных вынікаў. «Васьмёркі» па асобных прадметах у большасці навучэнцаў лічыліся дасягненнем. Па прычыне таго, што ў 10-м класе было ўсяго 7 навучэнцаў, не па ўсіх абраных прадметах мы змаглі скласці профільныя групы, і некаторыя прадметы вывучаліся школьнікамі згодна з распрацаванымі індывідуальнымі адукацыйнымі планамі (на факультатывах і дадатковых занятках). Вынік больш яскрава пацвярджаецца фактамі і лічбамі:
Вольга Ажэг паступіла ў БДУ на факультэт правазнаўства, набраўшы 297 балаў, сярэдні бал атэстата — 9,1. Дар’я Гваздова — у БДПУ на «дашкольную адукацыю», 226 балаў, сярэдні бал атэстата — 8,2. Антон Мешкель — у БДУІР на «прамысловую электроніку», 299 балаў, сярэдні бал атэстата — 9,2.
Астатнія выпускнікі таксама паказалі дастаткова высокія вынікі. Акрамя таго, два выпускнікі паказалі лепшыя вынікі па ЦТ сярод абітурыентаў сельскіх школ у Гродзенскай вобласці: Антон Мешкель набраў 88 балаў па фізіцы і 85 балаў па матэматыцы, а Вольга Ажэг — 90 балаў па грамадазнаўстве.
Таму я лічу, што дасягнуты намі ўзровень з’яўляецца практычна максімальным, а вызначальную ролю ў гэтым, безумоўна, адыграла мультыпрофільнае навучанне.