У Дзень настаўніка акцэнтуем увагу на прывабнасці прафесіі настаўніка і прапануем агляд спрыяльных і неспрыяльных фактараў у школьнай адукацыі розных краін і Беларусі.
ЮНЕСКА пра шанаванне галасоў настаўнікаў
У 2024 годзе Сусветны дзень настаўніка прысвечаны тэме «Шанаваць голас настаўніка: на шляху да новага сацыяльнага кантракту на адукацыю». Сёлетнія ўрачыстасці ў штаб-кватэры ЮНЕСКА падкрэслілі ключавую ролю, якую адыгрываюць настаўнікі ў фармаванні будучыні адукацыі, і надзённую неабходнасць уключыць іх погляды ў адукацыйную палітыку і працэсы прыняцця рашэнняў.
Крыніца: https://www.unesco.org/en/articles/world-teachers-day-2024-and-eighth-edition-awarding-unesco-hamdan-prize-teacher-development?hub=66722
Манітор адукацыі і навучання пра прафесію настаўніка ў ЕС
Манітор адукацыі і навучання звяртае ўвагу на прафесію настаўніка, падкрэсліваючы яе важную ролю ў развіцці Еўрапейскай адукацыйнай прасторы. Прапануем ключавыя аспекты справаздачы за 2023 год. з главы "Прафесія настаўніка".
Недахоп настаўнікаў ва ўсім ЕС (аспекты)
Аб дэфіцыце настаўнікаў паведамляецца амаль ва ўсіх справаздачах па краінах за 2023 год у рамках Education and Training Monitor. Недахоп кваліфікаваных выкладчыкаў па-ранейшаму назіраецца ва ўсім ЕС і ў апошнія некалькі гадоў становішча пагоршылася. Больш за тое, у некаторых краінах у бліжэйшыя гады чакаецца рэзкае павелічэнне недахопу настаўнікаў. Прыняцце мер з адсутнасцю кваліфікаванага настаўніка, звязанае са зніжэннем паспяховасці навучэнцаў і адукацыйных вынікаў, займае першае месца ў парадку дня ЕС.
Дэмаграфічны аспект
Старэнне педагагічнай працоўнай сілы рызыкуе стварыць дысбаланс паміж выкладчыкамі, якія пакідаюць прафесію, і тымі, хто ў яе прыходзіць. Старэнне настаўніцкай прафесіі найбольш выяўляецца ў Грэцыі, Партугаліі, краінах Балтыі і Венгрыі. У цэлым праблема старэючай прафесіі паступова ўзмацняецца ад пачатковай да сярэдняй адукацыі і старэйшай сярэдняй адукацыі.
Гендарны аспект
Дэфіцыт настаўнікаў-мужчын найбольш відавочны на ніжэйшых ступенях адукацыі. У дашкольнай адукацыі доля настаўнікаў-жанчын перавышае 90% ва ўсіх краінах ЕС, за выключэннем Нідэрландаў (88,1%), і ў сярэднім па ЕС складае 95,5%. Мужчыны крайне недастаткова прадстаўлены ў пачатковай адукацыі, і толькі ў Даніі доля настаўнікаў-мужчын (31,7%) перавышае 30%. У сярэдняй адукацыі некаторыя краіны ЕС наблізіліся да гендэрнага балансу. У дзвюх краінах ЕС (Нідэрландах і Люксембургу) доля настаўнікаў-жанчын апускаецца ніжэй за 60 % у сярэдняй адукацыі, а для старэйшай сярэдняй адукацыі можна дадаць яшчэ шэсць краін . Вышэйшая адукацыя -- іншая гісторыя. У некаторых краінах ЕС выкладчыцы складаюць большасць, хоць іх доля не перавышае 60%. У іншых краінах доля жанчын-выкладчыц у вышэйшых навучальных установах апускаецца ніжэй за 40%.
Прадметны аспект
Недахоп настаўнікаў таксама вар'іруецца ад аднаго вучэбнага прадмета да іншага і асабліва сур'ёзны ў галіне навукі, тэхнікі, тэхнікі і матэматыкі (STEM) . Некалькі краін ЕС паведамляюць аб недахопе настаўнікаў замежных моў і настаўнікаў роднай мовы. Таксама складана прыцягнуць у школу выкладчыкаў-інфарматыкаў.
Прывабнасць прафесіі настаўніка
Высокія працоўныя нагрузкі і працяглы час работы з'яўляюцца прычынамі, па якіх настаўнікі пакідаюць прафесію. Станоўчы аспект у тым, што аўтаномія настаўнікаў у класе высокая ва ўсіх краінах ЕС. Некалькі меншы працэнт настаўнікаў лічаць, што яны могуць удзельнічаць у прыняцці школьных рашэнняў. Грамадская ацэнка настаўнікаў значна ніжэйшая: толькі 17,7 % настаўнікаў у краінах ЕС паведамілі, што іх прафесія цэніцца. Прычынамі зніжэння сацыяльнага статусу могуць быць змяненне ўмоў працы, а таксама негатыўнае асвятленне настаўнікаў і адукацыі ў цэлым у СМІ. Гэта таксама адлюстроўваецца ў тым, што ў параўнанні з сярэднімі работнікамі з вышэйшай адукацыяй заробкі настаўнікаў на 10,5% ніжэйшыя ў ЕС.
Ацэнка прывабнасці прафесіі настаўніка дапамагае зразумець узровень іх прытоку і ўтрымання ў прафесіі. Краіны ЕС выкарыстоўваюць мноства палітычных рычагоў, каб зрабіць кар'еру настаўніка больш прывабнай. Прыкладамі з'яўляюцца спробы палегчыць цяжкія працоўныя нагрузкі і ранняе выяўленне патрэбаў у падтрымцы і развіцці падчас ацэнкі прафесійных кампетэнцый. Краіны таксама працуюць над мерамі прыцягнення большай колькасці студэнтаў да падрыхтоўкі на настаўнікаў, напрыклад, праз схемы стыпендый, у той жа час укараняючы альтэрнатыўныя шляхі ў прафесію. У параўнанні з сярэднімі заробкамі работнікаў з вышэйшай адукацыяй, заробкі настаўнікаў застаюцца нізкімі, і краіны ЕС шукаюць рашэнні, няхай гэта будзе ўсебаковае павышэнне заробкаў або мэтавыя бонусы. У Балгарыі, Чэхіі, Эстоніі, Літве і Румыніі ў апошнія гады істотна павышаюцца заробкі ў дыяпазоне ад 20% да 70%. Карацей кажучы, толькі ўсёабдымны і збалансаваны палітычны падыход як да найму, так і да ўтрымання настаўнікаў можа апраўдаць складаны характар недахопу.
Беларусь: Белстат да Дня настаўніка падрыхтаваў статыстычны партрэт беларускага настаўніка
