Мова ў небяспецы

Генэральная канфэрэнцыя ЮНЭСКО абвясьціла 21 лютага Міжнародным днём роднай мовы. Ён прымеркаваны да гадавіны гібелі 21 лютага 1952 году пяці студэнтаў, якія змагаліся за дзяржаўны статус мовы «бангла» ў Пакістане.

Міжнародны дзень роднай мовы адзначаецца з 1999 году і мае на мэце захаваньне лінгвістычнай разнастайнасьці і шматмоўнай адукацыі. Да гэтай даты прымеркаваная агульнанацыянальная дыктоўка, якую чацьвёрты год у Беларусі праводзяць прадстаўнікі дэмакратычнай грамадзкасьці.

Паводле перапісу насельніцтва 2009 году, беларускую мову называюць роднай 53% жыхароў краіны. Гэта на 20% менш, чым падчас папярэдняга перапісу дзесяцігадовай даўніны. Таксама на 14% — з 37% да 23% — паменела тых, хто заявіў, што дома стала размаўляе па-беларуску.

Тым часам сёлета ў Менску ў першы кляс беларускамоўнай гімназіі № 23 зь цяжкасьцю зьмясьціліся дзеці, чые бацькі пажадалі, каб іх малыя навучаліся па-беларуску. Адна з бацькоў, Хрысьціна Вітушка, гэтак пракамэнтавала статыстыку і штодзённасьць:

«Са статыстыкай цяжка спрачацца: на вялікі жаль, застаецца ўсё менш спадчынных, «пародзістых» беларусаў, якія размаўляюць па-беларуску заўжды, бо так было ў іх сем’ях, і яны нават не разглядаюць іншага варыянту. Адначасна ўсё больш становіцца людзей, якія сьвядома выбіраюць мову. У нашай клясе сярод бацькоў — некалькі банкаўскіх работнікаў, некалькі праграмістаў, лекараў, нават вэтэран МУС. Я спадзяюся, што прыклад гэтых бацькоў будзе натхняць і іншых людзей, якія маюць магчымасьць выбіраць любую, самую лепшую школу для сваіх дзяцей і адначасна будуць выбіраць беларускую школу».

Паводле афіцыйнай статыстыкі, сёньня па-беларуску навучаюцца 18% школьнікаў краіны, летась было — 20%. Найбольш імкліва скарачэньне беларускамоўнага навучаньня адбываецца ў Менску: летась на роднай мове тут навучаліся 2,5% дзяцей, сёлета — 2%. Прычым гэта ў школах, дзе беларуская мова захоўваецца толькі фармальна, кажа намесьніца грамадзкай арганізацыі Таварыства беларускай школы Тамара Мацкевіч: 

«Паводле статыстыкі Міністэрства адукацыі, у Беларусі больш за палову школ маюць беларускую мову навучаньня, а сярод іх толькі 2,9% — гарадзкія школы, астатнія — малакамплектныя вясковыя, дзе вельмі мала дзяцей. Сытуацыя ў гэтым кірунку ўвесь час пагаршаецца і пагаршаецца. Да прыкладу, яшчэ адна цікавая лічба: летась былі закрытыя 84 школы зь беларускай мовай навучаньня, 21 школы зь дзьвюма мовамі, адкрылі ж 24 новыя школы, якія ўсе — расейскамоўныя. Мне падаецца, што гэтая статыстыка яскрава сьведчыць пра сытуацыю зь беларускай мовай у нашай краіне і стаўленьне да яе дзяржаўных уладаў".

Сродкі масавай інфармацыі ў Беларусі таксама пераважна расейскамоўныя: сёньня зарэгістравана больш за тысячу газэт і часопісаў, зь іх па-беларуску выходзяць каля 80. Каб папулярызаваць родную мову, Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны зьвярнулася да кіраўніка краіны з прапановай абвясьціць Год беларускай мовы, а таксама сабрала не адну сотню подпісаў пад заявай аб адкрыцьці беларускай ВНУ. Станоўчага адказу ад уладаў прыхільнікі беларускай мовы не дачакаліся, а таму ўласнымі сіламі ладзяць імпрэзы ў падтрымку беларускай мовы. Да прыкладу, сёньня чарговы раз пройдзе агульнанацыянальная дыктоўка, паведаміў кіраўнік ТБМ Алег Трусаў:

«Гэта маса людзей сядае і піша дыктоўку на роднай мове. Прычым сёлета яна прысьвечаная юбілею Максіма Багдановіча. Таксама сёньня ва Ўнівэрсытэце культуры адбылося сьвяткаваньне Дня роднай мовы: студэнты прынесьлі нацыянальныя стравы, віншавалі адзін аднаго і размаўлялі па-беларуску. А ўвогуле тэндэнцыя з мовай цікавая, асабліва ў гарадах: апошнія гады зьявілася мода на беларускую мову. Людзі самі не размаўляюць, але паважаюць тых, хто размаўляе, беларуская мова становіцца мовай элітарнай. Стварэньне беларускай ВНУ — гэта таксама зьява бліжэйшай будучыні — як толькі зьменіцца палітычная сытуацыя, так назаўтра гэты ўнівэрсытэт паўстане».

Арганізацыя Аб’яднаных Нацый у пытаньнях адукацыі, навукі і культуры (UNESCO) заявіла пра пагрозу зьнікненьня беларускай мовы. Гэтая міжнародная арганізацыя зарэгістравала нацыянальную мову беларусаў у міжнародным атлясе «Мовы сьвету ў небясьпецы» («World’s Languages in Danger»). Паводле ацэнкі ЮНЭСКО, сёньня ў сьвеце існуе больш за 6 тысяч моваў. Палова зь іх найбліжэйшым часам можа страціць сваіх апошніх носьбітаў.

Галіна Абакунчык, Радыё Свабода