Кярт Анвельт, рэдагаваў Артур Захараў, rus.DELFI.ee
Стандартызаваная сістэма спаборніцтва паміж школамі, што вірус ВІЧ, які паступова нас знішчае. Мы яшчэ гэтага не адчуваем, – крытыкуе сучасную адукацыю выкладчык элітных універсітэтаў ЗША фінскі навуковец Пасі Сальберг (Pasi Sahlberg) У пятніцу, 29 лістапада, ён выступіў у Талінскім універсітэце. Дарэчы, яго лічаць бацькам фінскай школьнай сістэмы – адной з найлепшых у свеце.
Паводле яго слоў, параўнанне школьнай сістэмы з ВІЧ – не перабольшанне. Сальберг адзначае, што небяспечная тэндэнцыя зарадзілася ў 1980-я, сімптомамі «віруса адукацыі» з'яўляюцца: спаборніцтва паміж школамі, недастатковая аўтаномнасць навучальных устаноў, пастаяннае тэставанне вучняў дзеля таго, каб бацькі ведалі, якая школа лепшая.
«Школы арыентаваны на бізнес, а не на вытворчасць грамадскіх дабротаў для ўсіх. Дырэктары, нібы прадпрымальнікі, канкуруюць адзін з адным, з дапамогай аднолькавых тэстаў яны хочуць займець самых эфектыўных вучняў», – растлумачыў ён.
Адукацыю падпарадкоўваюць правілам эканомікі, выжываюць самыя моцныя, а разрыў паміж першымі і апошнімі толькі пагаршаецца. З наступстваў – пашырэнне сеткі прыватных школ і паглыбленне заняпаду адукацыі ва ўсё большай колькасці месцаў.
Ён жа прытрымліваецца зваротнага падыходу – сістэмы, якая б падкрэслівала роўнасць і надавала б большыя свабоды. Рэч не ў асабістай ацэнцы, проста адукацыя не можа працаваць паводле законаў бізнесу. Ва ўсіх краінах, дзе ў аснову сістэмы адукацыі закладзеная эканамічная мадэль, вынікі тэсту PISA пагаршаліся з году ў год, падкрэслівае Сальберг. У Фінляндыі жа наадварот, вынікі паляпшаюцца.
«Фіны ніколі не хацелі быць лепшымі за каго б там ні было, калі не лічыць шведаў, вядома, – іранізуе Сальберг. – У нас зусім іншая ідэя: максімальна роўныя ўмовы, пазбягаючая канкурэнцыі асноўная адукацыя. Парадаксальна, але ў нас усё атрымалася».
Абсурднае тэставанне
Характэрныя для Таліна нулявыя класы і тэставанне перад залічэннем ў школу Сальберг лічыць поўным абсурдам. «Гэта ўсё роўна што зладзіць спаборніцтва паміж сланом, малпай і рыбкай з акварыума: Узлезце на дрэва! Ясна, што гэты конкурс паказвае толькі тое, што ўсе ўдзельнікі розныя – ні больш, ні менш. Сітуацыя з шасцігадовымі дзецьмі аналагічная, але ад іх чамусьці патрабуюць», – наракае навуковец.
З гэтай прычыны Сальберг заклікае падладжваць школы пад дзяцей, а не наадварот. У Фінляндыі індывідуальны падыход да кожнага вучня прапісаны ў законе. Пры гэтым вынікі самых кемлівых дзяцей не пагоршыліся.
Паводле яго слоў, адна з найбуйнейшых праблем сучаснай сістэмы адукацыі заключаецца ў тым, што і пасля доўгіх гадоў зубрэння моладзь не ўсведамляе таго, што яны ўмеюць рабіць.
«Мы не знаходзім у іх таленту. Усё нібыта занятыя чымсьці, атрымліваюць добрыя ацэнкі. Але калі ты спытаеш у 16-гадовага, што ён умее рабіць з агеньчыкам, з чым ён спраўляецца добра – 60% фінскіх дзяцей адкажуць, што ўяўлення не маюць. І гэта велізарная праблема», – скардзіцца ён.
Парадаксальна, усюды шукаюць інавацыйныя падыходы, а школа не можа вызначыць талент дзіцяці. Рашэнне ён бачыць у яшчэ большай аўтаноміі школ. Калі цяпер у гімназіі вучань знаходзіцца ў школе 30 гадзін на тыдзень, то ён бы скараціў гэты час ўдвая, а тыя, астатнія 15 гадзін дазволіў бы выкарыстоўваць для вывучэння улюбёных прадметаў па-за лекцыямі.
«Штосьці трэба мяняць. Большая частка дзяцей кажа, што ім падабаецца вучыцца, але яны ненавідзяць школу. Таму варта дазволіць ім вучыць тое, што яны хочуць», – робіць выснову Сальберг.
Што рабіць са слабымі
У фінскай сістэмы адукацыі таксама ёсць праблемы. Да прыкладу, хваля іміграцыі ў Фінляндыю стварыла няроўнасць у некаторых школах. У «танных» раёнах жыве больш прыезджых, ім цяжэй вучыцца ў фінскіх школах. Поспехі ў вучобе пагаршаюцца, а фіны з перадузятасцю баяцца браць у школу імігрантаў, адбываецца заняпад адукацыі.
Паводле яго слоў, у Хельсінкі паспрабавалі вырашыць праблему шляхам пазітыўнай дыскрымінацыі. Саслабленым школам даюць усё больш грошай, а класы памяншаюць. Лепшыя настаўнікі спрабуюць патрапіць на працу ў гэтую школу, а бацькі не пераймаюцца за сваіх дзяцей.
«У пазітыўнай дыскрымінацыі няма нічога дрэннага – гэта дзёйсны метад. Гэта адна з магчымасцяў, за якую можна зачапіцца», – лічыць Сальберг.