Мі­ністр аду­ка­цыі лі­чыць, што рэ­пе­ты­та­ры так­са­ма ма­юць «пра­ва го­ла­су»

«Чытаць студэнтам лекцыю з лістка недапушчальна!»

На­дзея НІ­КА­ЛА­Е­ВА, Звязда

Ка­лі Са­вец­кі Са­юз пер­шым за­пус­ціў у 1957 го­дзе спа­да­рож­нік, аме­ры­кан­скі прэ­зі­дэнт Джон Ке­нэ­дзі ска­заў, што «рус­кія вый­гра­лі не ра­ке­та­мі, а за школь­най пар­тай». Гэ­та бы­лі ча­сы, ка­лі мо­ладзь ах­вот­на іш­ла ў фі­зі­кі і ма­тэ­ма­ты­кі, а для па­ступ­лен­ня ў ВНУ ні­хто не най­маў рэ­пе­ты­та­раў. Боль­шасць бе­ла­ру­саў з’яў­ля­юц­ца вы­ха­ван­ца­мі ме­на­ві­та са­вец­кай шко­лы. У тым лі­ку і пры­зна­ча­ны на­пры­кан­цы го­да на па­са­ду мі­ніст­ра аду­ка­цыі док­тар фі­зі­ка-ма­тэ­ма­тыч­ных на­вук, пра­фе­сар Мі­ха­іл ЖУ­РАЎ­КОЎ.

Мы су­стрэ­лі­ся з но­вым кі­раў­ні­ком га­лоў­на­га аду­ка­цый­на­га ве­дам­ства, каб да­ве­дац­ца пра яго школь­нае мінулае, ці лёг­ка стаць док­та­рам на­вук у 32 гады і як ма­тэ­ма­ты­ка і фі­зі­ка мо­гуць быць сэн­сам жыц­ця…

«Чац­вёр­ка», што «са­пса­ва­ла» атэс­тат

— Мі­ха­іл Ана­то­лье­віч, якія ўспа­мі­ны ў вас за­ста­лі­ся са школь­ных га­доў? Мі­ша Жу­раў­коў быў узор­ным вуч­нем?

— Я ву­чыў­ся ў ся­рэд­няй шко­ле №3 Са­лі­гор­ска. Маю пер­шую на­стаў­ні­цу зва­лі Аі­да Паў­лаў­на. Гэ­та быў вель­мі ду­шэў­ны і доб­ры ча­ла­век. Яна і да вуч­няў ста­ві­ла­ся вель­мі цёп­ла, і пе­да­го­гам бы­ла вы­дат­ным. Пер­шы жыц­цё­вы ўрок мне да­ла ме­на­ві­та яна. Я ву­чыў­ся заў­сё­ды доб­ра і га­то­вы быў па­дзя­ліц­ца сва­і­мі ве­да­мі з усі­мі, та­му на ўро­ку стаў з мес­ца пад­каз­ваць сва­ім ад­на­клас­ні­кам. Аі­да Паў­лаў­на па­ста­ві­ла мне за гэ­та «двой­ку». Я не ра­зу­меў, за што? Па- пер­шае, я ўсё ве­даю. Па-дру­гое, да­па­ма­гаю та­ва­ры­шам. Та­му па­крыў­дзіў­ся на яе і толь­кі по­тым зра­зу­меў, што за свае ўчын­кі трэ­ба ад­каз­ваць… А ўво­гу­ле ўспа­мі­ны пра шко­лу за­ста­лі­ся вель­мі цёп­лыя. У стар­шых кла­сах ма­ім клас­ным кі­раў­ні­ком бы­ла на­стаў­ні­ца фі­зі­кі Ні­нэль Ры­го­раў­на. Гэ­та быў уні­каль­ны пе­да­гог: у яе фі­зі­ку ву­чы­лі і ве­да­лі ўсе, а не толь­кі тыя, хто меў здоль­нас­ці да гэ­та­га прад­ме­та. Уво­гу­ле бы­ло шмат на­стаў­ні­каў, якія па­кі­ну­лі след у ду­шы, у тым лі­ку і на­стаў­ні­ца ма­тэ­ма­ты­кі Та­ма­ра Мі­ка­ла­еў­на…

Праб­лем сва­ім пе­да­го­гам я не дастаўляў. Ву­чо­ба да­ва­ла­ся мне лёг­ка. І па­спя­ваў я ўсё: не толь­кі ву­чыў­ся, але і спор­там зай­маў­ся. У шко­ле ха­цеў па­спра­ба­ваць шмат што: ха­дзіў у сек­цыю лёг­кай ат­ле­ты­кі, зай­маў­ся кі­дан­нем дыс­ка, по­тым пе­ра­клю­чыў­ся на пла­ван­не. Я быў да­стат­ко­ва ўні­вер­саль­ны спарт­смен, та­му заў­сё­ды вы­сту­паў за шко­лу на спа­бор­ніц­твах па мна­га­бор’і і на ўзроў­ні го­ра­да і воб­лас­ці. Ва ўні­вер­сі­тэ­це за­ха­піў­ся ба­раць­бой і лы­жа­мі. Зо­рак з не­ба не ха­паў, але вы­сту­паў на да­во­лі доб­рым уз­роў­ні. У стар­шых кла­сах шмат ча­су пра­во­дзіў на збо­рах па пад­рых­тоў­цы да рэс­пуб­лі­кан­скай і ўсе­са­юз­най алім­пі­я­ды. Шко­лу за­кон­чыў з ад­ной «чац­вёр­кай» — па рус­кай мо­ве…

— Вы ра­на вы­зна­чы­лі­ся са сва­ім пра­фе­сій­ным вы­ба­рам?

— Мя­не заў­сё­ды за­хап­ля­лі ма­тэ­ма­ты­ка і фі­зі­ка. Я зра­зу­меў, што ад­чу­ваю са­праўд­ную аса­ло­ду ад ра­шэн­ня за­дач яшчэ ў 3-м ці 4-м кла­се. Ад­ной­чы на­стаў­ні­ца за­да­ла за­да­чу, над якой я ўвесь час ду­маў, а ра­шыў яе ноч­чу: на­пу­жаў сваю ма­ту­лю, бо ўско­чыў і стаў за­піс­ваць ра­шэн­не. Пра­цэс аб­дум­ван­ня ра­шэн­ня прыносіў мне за­да­валь­нен­не. Без уся­ля­ка­га пры­му­су я ра­шаў за­да­чы па­вы­ша­най скла­да­нас­ці. Удзель­ні­чаў у алім­пі­я­дах па фі­зі­цы і ма­тэ­ма­ты­цы, але пас­ля аб­лас­но­га ўзроў­ню трэ­ба бы­ло вы­зна­чац­ца з ад­ным прад­ме­там. А па ма­тэ­ма­ты­цы я заў­сё­ды быў кры­ху мац­ней­шы. Та­му і на са­юз­ным уз­роў­ні вы­сту­паў на алім­пі­я­дзе па ма­тэ­ма­ты­цы.

У Са­вец­кім Са­ю­зе бы­ла вель­мі доб­ра раз­ві­та сіс­тэ­ма алім­пі­яд­на­га ру­ху. І ўзро­вень са­юз­най алім­пі­я­ды па ма­тэ­ма­ты­цы быў на­мно­га вы­шэй­шы за ўзро­вень ана­ла­гіч­ных між­на­род­ных спа­бор­ніц­тваў. Тыя, хто еха­лі прад­стаў­ляць Са­юз на між­на­род­ную алім­пі­я­ду, бы­лі са­праўд­ны­мі вун­дэр­кін­да­мі ў ма­тэ­ма­ты­цы. Ад Бе­ла­ру­сі на са­юз­най алім­пі­я­дзе вы­сту­па­лі ўся­го два ча­ла­ве­кі. А на па­пя­рэд­нія збо­ры па вы­ні­ках рэс­пуб­лі­кан­скай алім­пі­я­ды за­пра­ша­лі шэсць вуч­няў, па­між які­мі раз­горт­ва­ла­ся жорст­кая кан­ку­рэн­цыя за пу­цёў­ку на са­юз­ны ўзро­вень. Не­ка­то­рыя з прэ­тэн­дэн­таў на­ват не вы­трым­лі­ва­лі на­пру­жан­ня, усё кі­да­лі і з’яз­джа­лі…

Як удзель­нік Усе­са­юз­най алім­пі­я­ды я меў за­пра­шэн­ні па­сту­паць у са­мыя прэ­стыж­ныя мас­коў­скія ВНУ. Але па­сту­піў у БДУ. Ня­хай гэ­та пра­гу­чыць ня­сціп­ла, але ў Бел­дзярж­уні­вер­сі­тэт я па­сту­піў лёг­ка. Па­коль­кі ўвесь час ва­гаў­ся па­між ма­тэ­ма­ты­кай і фі­зі­кай, ін­ту­і­тыў­на вы­браў ме­ха­ні­ку і па­сту­піў на ме­ха­ні­ка-ма­тэ­ма­тыч­ны фа­куль­тэт. Як у нас жар­та­ва­лі, «ме­ха­нік — гэ­та той, хто не ве­дае ні фі­зі­кі, ні ма­тэ­ма­ты­кі»… Сён­ня я ма­гу з упэў­не­нас­цю ска­заць, што не па­мы­ліў­ся: гэ­та і са­праў­ды бы­ло маё.

Гім­нас­ты­ка для ро­зу­му

— Не крыўд­на, што фі­зі­ка і ма­тэ­ма­ты­ка лі­чац­ца ў су­час­ных школь­ні­каў са­мы­мі скла­да­ны­мі прад­ме­та­мі? На­ват не­ка­то­рыя вуч­ні фі­зі­ка-ма­тэ­ма­тыч­ных кла­саў пры­зна­юц­ца, што ба­яц­ца зда­ваць фі­зі­ку на ЦТ…

— Ад­сут­насць у су­час­ных школь­ні­каў ра­зу­мен­ня знач­нас­ці ма­тэ­ма­тыч­ных ве­даў, асаб­лі­ва ў тых, ка­му не трэ­ба зда­ваць ма­тэ­ма­ты­ку на ўступ­ных іс­пы­тах, я лі­чу тра­ге­ды­яй. Ма­тэ­ма­ты­ка — гэ­та гім­нас­ты­ка для ро­зу­му, дыс­цып­лі­на, якая фар­мі­руе агуль­ныя пры­ёмы мыс­лен­ня, ло­гі­ку, трэ­ні­руе па­мяць, ву­чыць по­шу­ку шля­хоў вы­ра­шэн­ня праб­лем… Без уся­го гэ­та­га не­маг­чы­мае па­спя­хо­вае на­ву­чан­не па мно­гіх ін­шых прад­ме­тах, у тым лі­ку і вы­ву­чэн­не фі­зі­кі.

У рэк­та­ра Мас­коў­ска­га фі­зі­ка-тэх­ніч­на­га ін­сты­ту­та (уні­вер­сі­тэ­та) Мі­ка­лая Куд­раў­ца­ва ёсць вы­дат­ны ар­ты­кул-роз­дум на­конт сіс­тэ­мы аду­ка­цыі, які я па­ра­іў бы па­чы­таць усім баць­кам, якія на­стой­ва­юць на тым, што трэ­ба спра­шчаць школь­ную пра­гра­му па ма­тэ­ма­ты­цы і фі­зі­цы. Пра­чы­таць, каб зра­зу­мець, што гэ­та вель­мі па­мыл­ко­вая дум­ка… Я ба­чу дзве га­лоў­ныя пры­чы­ны, ча­му су­час­ныя школь­ні­кі так дрэн­на ве­да­юць фі­зі­ку і ма­тэ­ма­ты­ку. На жаль, уз­ро­вень вы­кла­дан­ня ў шко­ле па­дае. Та­ле­на­ві­тых на­стаў­ні­каў ма­тэ­ма­ты­кі і фі­зі­кі, здоль­ных за­ва­ло­даць ува­гай дзя­цей, за­ха­піць іх сва­ім прад­ме­там, за­ста­ец­ца ўсё менш. Спра­шча­ец­ца пра­гра­ма, і ней­кія ба­за­выя ве­ды, без якіх нель­га ава­ло­даць прад­ме­там, упус­ка­юц­ца.

Па­дзен­не ін­та­рэ­су да ма­тэ­ма­ты­кі і фі­зі­кі ў пэў­най сту­пе­ні тлу­ма­чыц­ца і раз­віц­цём ІТ-тэх­на­ло­гій, ка­лі ства­ра­ец­ца ілю­зія та­го, што кам­п’ю­тар мо­жа ўсё зра­біць за нас і спе­цы­яль­ныя ве­ды не па­тра­бу­юц­ца. Пры­га­дай­це, што спа­чат­ку ма­са­ва ства­ра­лі­ся пра­гра­мы па аў­та­ма­ты­за­цыі эле­мен­тар­ных дзе­ян­няў: бух­гал­тар­скіх, ста­тыс­тыч­ных раз­лі­каў і гэ­так да­лей. За­тым на пер­са­наль­ных кам­п’ю­та­рах ста­ла маг­чы­мым ажыц­цяў­ляць тыя дзе­ян­ні і ін­жы­нер­ныя раз­лі­кі, якія яшчэ 10—15 га­доў ра­бі­лі­ся толь­кі ў на­ву­ко­ва-да­след­чых і пра­ект­ных ін­сты­ту­тах.

А ад­куль, ска­жы­це, возь­муц­ца кад­ры, здоль­ныя ства­раць вы­со­ка­пра­фе­сій­ны софт, пры ця­пе­раш­нім стаў­лен­ні школь­ні­каў да ма­тэ­ма­ты­кі і фі­зі­кі? Парк вы­со­кіх тэх­на­ло­гій ужо ад­чу­вае вост­ры не­да­хоп спе­цы­я­ліс­таў з глы­бо­кі­мі ве­да­мі, та­му што пе­ра­хо­дзіць на но­вую сту­пень свай­го раз­віц­ця — кам­па­ніі-рэ­зі­дэн­ты ПВТ зай­ма­юц­ца ўжо ства­рэн­нем на­ву­ка­ё­міс­тых пра­грам, дзе па­тра­бу­юц­ца глы­бо­кія фун­да­мен­таль­ныя ве­ды. Ад­ным сло­вам, без ава­ло­дан­ня фі­зі­кай і ма­тэ­ма­ты­кай пад­рых­та­ваць у да­стат­ко­вай коль­кас­ці ін­жы­нер­на-тэх­на­ла­гіч­ныя кад­ры для рэ­аль­на­га сек­та­ра эка­но­мі­кі не­маг­чы­ма. Ме­на­ві­та фі­зі­ка-ма­тэ­ма­тыч­ная аду­ка­цыя з’яў­ля­ец­ца пад­мур­кам для ства­рэн­ня вы­со­ка­тэх­на­ла­гіч­най эка­но­мі­кі, та­му нам усім трэ­ба ду­маць пра бу­ду­чы­ню. Гэ­тая праб­ле­ма ак­ту­аль­ная для ўсіх еў­ра­пей­скіх кра­ін…

Пад­трым­лі­ваць, а не пры­му­шаць

— Ваш сын на­ву­ча­ец­ца ў гім­на­зіі. Пры­знай­це­ся, ці час­та да свай­го пры­зна­чэн­ня на пост мі­ніст­ра вы за­зі­ра­лі ў яго школь­ныя пад­руч­ні­кі?

— Сын ву­чыц­ца ў 9-м кла­се, та­му для нас ця­пер так­са­ма ак­ту­аль­ная праб­ле­ма вы­ба­ру: чым яму зай­мац­ца на стар­шай сту­пе­ні шко­лы? Ня­гле­дзя­чы на тое, што мы ў сям’і пры­ву­чы­лі сы­на да са­ма­стой­нас­ці, удзел баць­коў у жыц­ці дзі­ця­ці ні­хто не ад­мя­няў. Я заў­сё­ды ці­ка­віў­ся і ці­каў­лю­ся тым, што ён пра­хо­дзіць у шко­ле. І ў пад­руч­ні­кі за­зі­раю, ма­гу па­ці­ка­віц­ца фар­му­лёў­ка­мі і змес­там за­дач. Са­праў­ды, ёсць не­ка­то­рыя за­да­чы, асаб­лі­ва па фі­зі­цы, дзе фар­му­лёў­кі мне не вель­мі па­да­ба­юц­ца: яны ней­кія вель­мі ня­зграб­ныя, вель­мі доў­гія… Але мне пры­ем­на, што я ма­гу ўсё сы­ну рас­тлу­ма­чыць і ў ад­каз па­чуць: «Вось ця­пер я ўсё зра­зу­меў».

Мне па­да­ба­юц­ца на­стаў­ні­кі май­го сы­на: яны вель­мі апан­та­ныя пе­да­го­гі — яшчэ той, ста­рой, за­гар­тоў­кі. На жаль, сын па­куль не ары­ен­ту­ец­ца на фі­зі­ку і ма­тэ­ма­ты­ку, хоць і мае доб­рыя ад­зна­кі па гэ­тых прад­ме­тах. Ён схі­ля­ец­ца да гіс­то­рыі, удзель­ні­чае ў алім­пі­я­дах, кон­кур­сах, кан­фе­рэн­цы­ях і пе­ра­ма­гае. Як пе­ра­мож­ца алім­пі­я­ды па гіс­то­рыі ён стаў удзель­ні­кам тэ­ма­тыч­най зме­ны ў на­цы­я­наль­ным аду­ка­цый­на-азда­раў­лен­чым цэнт­ры «Зуб­ра­ня». На­пэў­на, пра­цяг­не на­ву­чан­не ў кла­се, дзе гіс­то­рыю вы­ву­ча­юць на па­вы­ша­ным уз­роў­ні. Гэ­та яго вы­бар. Без­умоў­на, мне, як ча­ла­ве­ку, які ўсё жыц­цё зай­ма­ец­ца ма­тэ­ма­ты­кай і фі­зі­кай, ха­це­ла­ся б, каб і маё дзі­ця раз­ві­ва­ла­ся ў тым жа кі­рун­ку, але я глы­бо­ка пе­ра­ка­на­ны, што дзя­цей трэ­ба на­кі­роў­ваць, трэ­ба ім да­па­ма­гаць, пад­трым­лі­ваць, але ні ў якім ра­зе нель­га пры­му­шаць і пры­гня­таць. Ужо пра­цу­ю­чы ва ўні­вер­сі­тэ­це, я ба­чыў шмат тра­гіч­ных сі­ту­а­цый, ка­лі баць­кі пры­му­сі­лі сваё дзі­ця іс­ці ву­чыц­ца на скла­да­ную спе­цы­яль­нас­ць, звя­за­ную з ма­тэ­ма­ты­кай, але ма­ла­до­му ча­ла­ве­ку гэ­та зу­сім не па ду­шы. Я ба­чу, як ён па­ку­туе. І прад­ба­чу, што ў да­лей­шым, на­ват ка­лі ён звя­жа сваё жыц­цё з гэ­тай спе­цы­яль­нас­цю, то з яго атры­ма­ец­ца па­срэд­ны спе­цы­я­ліст. А ка­лі ча­ла­век жы­ве з унут­ра­ным дыс­кам­фор­там, гэ­та не­нар­маль­на…

Зда­ра­ец­ца, што баць­кі про­сяць мя­не: дай па­ра­ду, ку­ды трэ­ба па­сту­паць, каб пас­ля за­кан­чэн­ня ву­чо­бы ў май­го дзі­ця­ці быў свой ка­бі­нет, сак­ра­тар і шмат па­ез­дак за мя­жу. А кім ён бу­дзе пра­ца­ваць, для іх зу­сім зна­чэн­ня не мае. Але ж не ўсё ў жыц­ці вы­мя­ра­ец­ца гра­шы­ма… Я лі­чу, што гро­шы мож­на за­ра­біць паў­сюд­на. І на­вош­та імк­нуц­ца за­ра­біць усе гро­шы? Гро­шай па­він­на быць столь­кі, каб ха­па­ла на жыц­цё, та­ды і бу­дзе гар­мо­нія ў ду­шы…

Студэнт Міхаіл ЖУРАЎКОЎ: «Якое гэта задавальненне — шукаць рашэнне задачы»

— Ці хва­люе вас фе­мі­ні­за­цыя шко­лы? Жан­чы­ны скла­да­юць сён­ня амаль 90 пра­цэн­таў ад агуль­най коль­кас­ці школь­ных на­стаў­ні­каў…

— Гэ­та сі­ту­а­цыя не­нар­маль­ная. Пры­чым ана­ла­гіч­ная кар­ці­на на­зі­ра­ец­ца і ва ўні­вер­сі­тэ­тах на фа­куль­тэ­тах, дзе ра­ней пра­ца­ва­лі пе­ра­важ­на муж­чы­ны. А ця­пер там ка­лек­ты­вы скла­да­юц­ца амаль з ад­ных жан­чын. Маё глы­бо­кае пе­ра­ка­нан­не, што пы­тан­ні прэ­сты­жу тых ці ін­шых пра­фе­сій трэ­ба вы­ра­шаць усім гра­мад­ствам. Дзяр­жаў­ная па­лі­ты­ка па­він­на быць на­кі­ра­ва­на на пра­па­ган­ду пэў­ных спе­цы­яль­нас­цяў, без якіх не змо­жа абы­сці­ся ні­вод­нае гра­мад­ства. У нас вель­мі не лю­бяць, ка­лі пры­вод­зяць пры­кла­ды з мі­ну­ла­га, але тым не менш у Са­вец­кім Са­ю­зе кі­ра­ва­лі­ся ло­зун­гам «все профессии нуж­ны, все профессии важ­ны». І ў пе­ду­ні­вер­сі­тэт у тыя ча­сы ішлі пе­ра­важ­на вы­дат­ні­кі, та­му што на кож­ным кро­ку пра­фе­сія на­стаў­ні­ка ўзвыш­ала­ся і ша­на­ва­ла­ся.

Да­бро вяр­та­ец­ца

— Вы ста­лі док­та­рам на­вук у ма­ла­дым, па ця­пе­раш­ніх мер­ках, уз­рос­це — у 32 га­ды. Ці мо­гуць ва­шы вы­ха­ван­цы па­хва­ліц­ца та­кі­мі ж да­сяг­нен­ня­мі?

— Нор­май гэ­та не бы­ло і ў тыя ча­сы, але ўсё ж та­кі я быў не вы­клю­чэн­нем. Ся­род ма­іх сяб­роў так­са­ма ёсць пры­кла­ды, ка­лі док­тар­скія ды­сер­та­цыі аба­ра­ня­лі­ся ў 32—33 га­ды. У ма­ла­дым уз­рос­це ва­ло­да­еш пэў­най до­ляй на­хаб­ства. Я быў ма­ла­ды, та­му са­мым на­хаб­ным чы­нам па­ехаў у Маск­ву да стар­шы­ні ВА­Ка Са­вец­ка­га Са­ю­за ака­дэ­мі­ка Яў­ге­на Ша­мя­кі­на. Ён быў спе­цы­я­ліс­там у той воб­лас­ці, дзе я пі­саў ды­сер­та­цыю, і пра­ца­ваў са сту­дэн­та­мі ў МДУ. Гэ­та бы­ла ве­лі­чы­ня ў на­ву­цы і вель­мі па­ва­жа­ны ча­ла­век. Але я пра­біў­ся да яго і пе­ра­ка­наў мя­не па­слу­хаць, вы­сту­піў у яго на се­мі­на­ры. Паз­ней мы вы­кон­ва­лі з ім су­мес­ныя да­сле­да­ван­ні. Ён ужо пай­шоў з жыц­ця, але я ўдзяч­ны яму па сён­няш­ні дзень. Мне ўво­гу­ле шан­ца­ва­ла на лю­дзей, якія мя­не акру­жа­лі. Гэ­та бы­лі вя­лі­кія ву­чо­ныя, якія, тым не менш, не ад­маў­ля­лі мне ў да­па­мо­зе, да­ва­лі па­ра­ды. Я па­мя­таю доб­рае стаў­лен­не да ся­бе і ця­пер спра­бую вяр­нуць гэ­та да­бро сва­ім вуч­ням. Мно­гія з іх аба­ра­ні­лі­ся хут­ка і ў тэр­мін.

Але сё­ле­та я, на жаль, не ўзяў ні­вод­на­га ас­пі­ран­та, хоць ра­ней у мя­не кож­ны год бы­ло як мі­ні­мум двое-трое ах­вот­ных зай­мац­ца ў ас­пі­ран­ту­ры. У мя­не ёсць ла­ба­ра­то­рыя, дзе ство­ра­ны ўмо­вы для та­го, каб і на­ву­кай зай­мац­ца, і гро­шы за­раб­ляць. Але ма­ла­дыя лю­дзі вы­бі­ра­юць ім­гнен­ную вы­га­ду. Ка­жуць, што лепш пай­сці пра­ца­ваць у Парк вы­со­кіх тэх­на­ло­гій ці ў ней­кую фір­му і ад­ра­зу за­раб­ляць шмат гро­шай. Я заў­сё­ды ка­жу і свай­му сы­ну, і сва­ім сту­дэн­там, што трэ­ба кі­ра­вац­ца не ма­мен­таль­най вы­га­дай, а гля­дзець на перс­пек­ты­ву.

Мы ў БДУ на­ват ар­га­ні­за­ва­лі фі­ла­соф­скі се­мі­нар па праб­ле­мах аду­ка­цыі, дзе ха­це­лі аб­мер­ка­ваць пы­тан­не, ка­лі ж бу­дзе да­сяг­ну­та кры­тыч­ная ад­зна­ка? Ка­лі спе­цы­я­ліс­таў у га­лі­не ін­жы­нер­ных на­вук ста­не кры­тыч­на ма­ла, каб усе кра­і­ны, на­рэш­це, звяр­ну­лі на гэ­та ўва­гу. Ад­на­знач­на вый­гра­юць тыя з іх, хто па­спее пе­ра­ары­ен­та­вац­ца і пра­віль­на рас­ста­віць пры­яры­тэ­ты ў аду­ка­цыі…

— Мі­ха­іл Ана­то­лье­віч, вы прый­шлі на вы­клад­чыц­кую пра­цу з на­ву­ко­ва-вы­твор­чай сфе­ры. Ці па­мя­та­е­це свае пер­шыя ад­чу­ван­ні ад су­стрэ­чы са сту­дэн­та­мі?

— На­ву­ка і аду­ка­цыя заў­сё­ды ідуць по­бач. Рэд­ка хто з на­ву­коў­цаў не вы­кла­дае, бо гэ­та яшчэ і адзін са спо­са­баў знай­сці са­бе вуч­няў і ад­на­дум­цаў. Я па­чаў чы­таць лек­цыі сту­дэн­там Усе­са­юз­на­га за­воч­на­га по­лі­тэх­ніч­на­га ін­сты­ту­та, які меў фі­лі­ялы па ўсім Са­ю­зе. Чы­таў лек­цыі па ін­фар­ма­ты­цы у ней­кім До­ме куль­ту­ры, а пе­ра­да мной ся­дзе­ла поў­ная за­ла за­воч­ні­каў, мно­гія з якіх бы­лі ста­рэй­шыя за мя­не ўдвая. Рас­каз­ваў ім пра пер­шыя «пер­са­нал­кі», якія толь­кі з’яў­ля­лі­ся, пра мо­вы пра­гра­ма­ван­ня. Не­за­быў­ныя ад­чу­ван­ні…

А пер­шыя лек­цыі на сіс­тэм­най асно­ве чы­таў ужо сту­дэн­там ця­пе­раш­ня­га БНТУ. Вы­кла­даў ме­ха­ні­ку на аў­та­трак­тар­ным фа­куль­тэ­це, дзе ву­чы­лі­ся толь­кі муж­чы­ны — больш як 100 ча­ла­век. Але мне ўда­ва­ла­ся тры­маць іх у ру­ках. За­тым пе­рай­шоў на вы­клад­чыц­кую ра­бо­ту ў БДУ. Пе­ра­ка­наў­ся, што роз­ныя гру­пы і аў­ды­то­рыі па­тра­бу­юць роз­на­га па­ды­хо­ду. На­прык­лад, най­больш кам­форт­на чы­таць лек­цыі на пе­да­га­гіч­ным па­то­ку, дзе ву­чац­ца дзяў­ча­ты. Яны вель­мі дыс­цып­лі­на­ва­ныя і па­слух­мя­ныя…

Баць­кі — не фі­нан­са­выя до­на­ры

— Ха­це­ла­ся б па­ці­ка­віц­ца ва­шы­мі дум­ка­мі на­конт су­час­най мо­ла­дзі. Ці за­ста­лі­ся яшчэ ў сту­дэнц­кім ася­род­ку ра­ман­ты­кі? Ці лёг­ка сту­дэн­таў са­гі­та­ваць на доб­рую спра­ву?

— Я ні­ко­лі не лі­чыў, што су­час­ныя дзе­ці гор­шыя за па­пя­рэд­нія па­ка­лен­ні. Гэ­та ад­веч­ная праб­ле­ма баць­коў і дзя­цей. Тым, хто так лі­чыць, я пра­па­ную пры­га­даць ся­бе ў тым жа ўзрос­це. Гэ­та прос­та ін­шыя дзе­ці, і іх трэ­ба зра­зу­мець. На­ват у ма­лень­кім ча­ла­веч­ку трэ­ба ба­чыць ча­ла­ве­ка — не раз­маў­ляць з ім з па­гар­дай, не па­ву­чаць. З імі трэ­ба сяб­ра­ваць і быць парт­нё­ра­мі. У мя­не ёсць цу­доў­ная маг­чы­масць мець зно­сі­ны з ма­ла­ды­мі людзь­мі што­дня. І ў іх ёсць ча­му па­ву­чыц­ца. Ра­ман­ты­каў ся­род сту­дэн­таў і са­праў­ды за­ста­ло­ся ня­шмат, але са­гі­та­ваць іх на доб­рую спра­ву зу­сім прос­та. Ма­ла­дыя лю­дзі на­ват не заў­сё­ды афі­шы­ру­юць доб­рыя спра­вы. Мне зда­ец­ца, у тым, што на­шы дзе­ці ста­лі злыя, ві­на­ва­тыя да­рос­лыя. Трэ­ба шу­каць агуль­нае са сва­і­мі дзець­мі, а не быць для іх прос­та фі­нан­са­вы­мі до­на­ра­мі.

— Мі­ха­іл Ана­то­лье­віч, а вы ў сту­дэнц­кія га­ды пра­ца­ва­лі ў бу­дат­ра­дах?

— У га­ды май­го сту­дэнц­тва ўсе імк­ну­лі­ся тра­піць на час ка­ні­кул у бу­дат­рад. У скла­дзе бу­дат­ра­даў я ез­дзіў пра­ца­ваць у Ка­рэ­лію і на Ал­тай, не­каль­кі ра­зоў пра­ца­ваў на аб’­ек­тах у Бе­ла­ру­сі. Гэ­та бы­ла вель­мі цяж­кая ў фі­зіч­ным пла­не пра­ца, але ад­на­ча­со­ва і сва­бо­да, якую да­ва­лі за­роб­ле­ныя ўлас­най пра­цай гро­шы. Але, га­лоў­нае, гэ­та бы­ла са­праўд­ная шко­ла жыц­ця, ка­лі ўсе ўба­чы­лі, хто ча­го вар­ты. Не­ка­то­рыя з на­шых ад­на­курс­ні­каў ака­за­лі­ся бал­ба­ту­на­мі, а не­ка­то­рыя, на­ад­ва­рот, вель­мі год­ны­мі людзь­мі. Мы атры­ма­лі бяс­цэн­ны во­пыт.

Ву­чо­ба не дзе­ля дып­ло­ма

— Як вы ста­ві­це­ся да та­го, што фір­мы, якія пра­па­ну­юць сту­дэн­там за гро­шы на­пі­саць кур­са­вую ці на­ват дып­лом, ад­кры­та рэ­кла­му­юць свае па­слу­гі?

— Упэў­не­ны, што па­куль бу­дзе по­пыт, бу­дзе і пра­па­но­ва. Вы­ка­ра­ніць гэ­тую з’я­ву ней­кі­мі ва­ля­вы­мі ра­шэн­ня­мі не­маг­чы­ма. На­ват ка­лі за­ба­ра­ніць гэ­ты біз­нес на за­ка­на­даў­чым уз­роў­ні, ён бу­дзе іс­на­ваць у пад­пол­лі. Я раз­маў­ляў з ты­мі, хто пі­ша за гро­шы сту­дэн­та­м кур­са­выя ра­бо­ты. Ве­да­е­це, які са­мы рас­паў­сю­джа­ны ад­каз я чуў? «Ка­лі я гэ­та не зраб­лю, зна­чыць, зро­біць нех­та ін­шы, а я сва­ёй га­ла­вой за­раб­ляю гро­шы». Па­куль сту­дэн­ты са­мі не зра­зу­ме­юць, што ве­ды ім па­трэб­ны не толь­кі для ад­зна­кі ў за­лі­коў­цы і атры­ман­ня дып­ло­ма, ні­чо­га не зме­ніц­ца…

— Ці­ка­ва, ці з’яў­ля­ец­ца вы­яў­ле­ная ў эк­за­ме­на­цый­най аў­ды­то­рыі шпар­гал­ка над­звы­чай­ным зда­рэн­нем для пра­фе­са­ра Жу­раў­ко­ва?

— Да шпар­га­лак я стаў­лю­ся аб­са­лют­на спа­кой­на. Лю­бы вы­клад­чык ска­жа вам, што для та­го, каб да­ве­дац­ца рэ­аль­ны аб’­ём ве­даў сту­дэн­та, хо­піць пя­ці хві­лін ці на­ват менш. Смеш­на, ка­лі сту­дэн­ты да­ста­юць «бом­бы» і спра­бу­юць ад­каз­ваць па сва­іх шпар­гал­ках. Да­стат­ко­ва за­браць у іх ліс­ток і па­чаць рас­пыт­ваць, як яны тут жа па­чы­на­юць блы­тац­ца. За­пом­ніць усё, без­умоў­на, не­маг­чы­ма. Га­лоў­нае для мя­не, каб ча­ла­век умеў мыс­ліць, вы­строй­ваць ла­гіч­ны лан­цу­жок, з ад­ной фор­му­лы вы­вес­ці ін­шую. І на­ват ка­лі сту­дэнт пры­но­сіць у аў­ды­то­рыю на кант­роль­ную ці эк­за­мен пад­руч­нік, то гэ­та для мя­не не тра­ге­дыя: трэ­ба яшчэ ве­даць, дзе знай­сці ў ім па­трэб­ную ін­фар­ма­цыю. Ка­лі ты ве­да­еш, зна­чыць, шанц ёсць…

— А ці мож­на вы­кла­даць сту­дэн­там так, як ра­ней? На ва­шу дум­ку, лек­цый­ная фор­ма ра­бо­ты па-ра­ней­ша­му ак­ту­аль­ная?

— Гэ­та дыс­ку­сій­нае пы­тан­не. Без­умоў­на, та­кія су­пер­ар­ха­іч­ныя ві­ды ра­бо­ты, ка­лі вы­клад­чык па­чы­нае чы­таць сту­дэн­там лек­цыю з ліст­ка, не­да­пу­шчаль­ныя! Ня­ма ні­я­ка­га сэн­су і ў ме­ха­ніч­ным спіс­ван­ні сту­дэн­та­мі ін­фар­ма­цыі са слай­даў. Ця­пер ла­дзяц­ца цэ­лыя кан­фе­рэн­цыі, пры­све­ча­ныя та­му, якой па­він­на быць су­час­ная лек­цыя. Усе сы­хо­дзяц­ца ў мер­ка­ван­ні, што за­да­ча вы­клад­чы­ка — не прос­та транс­ля­ваць ве­ды. Аб’­ём ве­даў вя­ліз­ны, і ў ін­тэр­нэ­це сён­ня мож­на знай­сці вель­мі мно­гае, ка­лі не ўсё. За­да­ча вы­клад­чы­ка — даць ба­за­выя ве­ды і на­ву­чыць зда­бы­ваць ін­фар­ма­цыю са­ма­стой­на. І, са­мае га­лоў­нае, па­тлу­ма­чыць сту­дэн­там, што пра­віль­на і што — не, бо ў ін­тэр­нэ­це шмат ін­фар­ма­цыі, якая не ад­па­вя­дае рэ­ча­іс­нас­ці. Ця­пер за ад­ну су­стрэ­чу са сту­дэн­та­мі мож­на даць ім боль­шы аб’­ём ве­даў, чым ра­ней да­ваў­ся за се­местр. Ка­лі, без­умоў­на, пра­ца­ваць з ро­зу­мам…

— Як вы ацэнь­ва­е­це эфек­тыў­насць за­воч­най фор­мы на­ву­чан­ня? У апош­нія га­ды быў узя­ты курс на яе ска­ра­чэн­не…

— Мяр­кую, што не кож­ны мо­жа да­зво­ліць са­бе ву­чыц­ца на дзён­ным ад­дзя­лен­ні. Па роз­ных пры­чы­нах. Та­му, на­пэў­на, за­воч­ную фор­му трэ­ба за­ха­ваць. Але ў су­час­ных рэа­лі­ях за­воч­ная фор­ма па­він­на стаць ін­шай. Трэ­ба ўклю­чаць у яе эле­мен­ты дыс­тан­цый­на­га на­ву­чан­ня. Па­він­на быць больш аса­біс­тых ста­сун­каў сту­дэн­та і вы­клад­чы­ка, ня­хай хоць па «Скай­пе». Ча­му ўсе кры­ты­ку­юць за­воч­ную фор­му? Та­му, што яна ста­ла фар­маль­най. Сту­дэнт-за­воч­нік ідзе не ву­чыц­ца, а для та­го, каб атры­маць дып­лом, а вы­клад­чык ка­жа, што ён вы­му­ша­ны «даць яму гэ­ты дып­лом». За­мкнё­нае ко­ла, якое трэ­ба ра­за­рваць. За­воч­ную фор­му атры­ман­ня аду­ка­цыі ад­на­знач­на трэ­ба пе­ра­строй­ваць, але цал­кам яе лік­ві­да­ваць нель­га…

Рас­ся­чы ву­зел праб­лем

— Мі­ха­іл Ана­то­лье­віч, пад­час ва­ша­га прад­стаў­лен­ня ка­лек­ты­ву вы агу­чы­лі на­мер ства­рыць пры Мі­ніс­тэр­стве аду­ка­цыі гра­мад­скі са­вет, у які маг­лі б увай­сці прад­стаў­ні­кі біз­нес-струк­тур, кі­раў­ні­кі на­ву­чаль­ных уста­ноў, на­ву­чэн­цы і іх баць­кі. Пра­па­ную ўклю­чыць у яе яшчэ і жур­на­ліс­таў…

— Мы ўжо пра­цу­ем над спі­сам кан­ды­да­таў і, пры­зна­ю­ся вам, што па­куль ён атрым­лі­ва­ец­ца су­пер­вя­лі­кі. Між ін­шым, гэ­та па­він­на быць кі­руемая струк­ту­ра, якая змо­жа эфек­тыў­на пра­ца­ваць. Мяр­кую, што ў са­вет па­він­ны ўвай­сці прад­стаў­ні­кі ад роз­ных груп: ад ма­ла­дых пе­да­го­гаў, ад «воль­ных мас­та­коў»… У нас ёсць рэ­пе­ты­та­ры, якія па­ста­ян­на кры­ты­ку­юць сіс­тэ­му аду­ка­цыі, дык ня­хай так­са­ма ўвой­дуць у гэ­тую струк­ту­ру і пра­па­ну­юць ней­кія кан­струк­тыў­ныя за­ха­ды, што пой­дуць аду­ка­цыі на ка­рысць. Без­умоў­на, па­він­ны быць у са­ве­це і да­свед­ча­ныя жур­на­ліс­ты, якія доб­ра ве­да­юць на­шу сіс­тэ­му і ад­на­ча­со­ва з’яў­ля­юц­ца па­ся­рэд­ні­ка­мі па­між баць­ка­мі, пе­да­га­гіч­най гра­мад­скас­цю і мі­ніс­тэр­ствам.

Ад са­ве­та я ча­каю якас­на­га па­ляп­шэн­ня ра­бо­ты на­шай га­лі­ны. На­пэў­на, сі­ту­а­цыя, ка­лі ўсіх і ўсё бу­дзе за­да­валь­няць, у прын­цы­пе, не­маг­чы­мая, але ха­це­ла­ся б усё ж та­кі спы­ніць ярыя на­пад­кі на шко­лу, на пад­руч­ні­кі, на ВНУ. Маў­ляў, мы не тых рых­ту­ем і не так рых­ту­ем. На­прык­лад, усе за­пар кры­ты­ку­юць школь­ныя пад­руч­ні­кі. Пы­та­еш­ся ў кры­ты­каў, а якім па­ві­нен быць пад­руч­нік? І чу­еш: «Ін­шым…» А якім «ін­шым», па­тлу­ма­чыць не мо­гуць. Бы­лы мі­ністр аду­ка­цыі Пётр Бры­га­дзін, які пра­цуе ця­пер у БДУ, не­як пры­знаў­ся, што вы­ра­шыў сес­ці і на­пі­саць пад­руч­нік па гіс­то­рыі для пя­та­га кла­са. Усё ле­та пі­саў-пі­саў, а по­тым кі­нуў гэ­ту спра­ву, та­му што, чым больш глы­бо­ка ён па­глыб­ляў­ся, тым больш ра­зу­меў, што па­стаў­ле­най план­кі да­сяг­нуць бу­дзе праб­ле­ма­тыч­на. Што для сту­дэн­таў на­пі­саць пад­руч­нік пра­сцей, чым для школь­ні­каў. Між ін­шым, гэ­та пра­фе­сі­я­нал са­ма­га вы­со­ка­га кла­са! Вель­мі цяж­ка на­пі­саць пад­руч­нік, які б за­да­во­ліў аб­са­лют­на ўсіх…

— Па­га­дзі­це­ся, што пра­ца­ваць у сіс­тэ­ме аду­ка­цыі і ўзна­чаль­ваць га­лі­ну — не ад­но і тое ж. Фак­тыч­на вы па­чы­на­е­це пра­ца­ваць з чыс­та­га ліс­та, ка­лі ўсе ва­шы ра­ней­шыя да­сяг­нен­ні не бу­дуць уліч­вац­ца. І ад вас вель­мі мно­га­га ча­ка­юць: і пе­да­го­гі, і баць­кі, і сту­дэн­ты. Вы ўжо вы­зна­чы­лі­ся, на якіх на­прам­ках скан­цэнт­ру­е­це сваю ўва­гу ў пер­шую чар­гу?

— Лі­чу вель­мі важ­ным вы­зна­чыц­ца з про­філь­най аду­ка­цы­яй у стар­шай шко­ле. Якой яна па­він­на быць і ў якой пас­ля­доў­нас­ці яе ўка­ра­няць? Я ха­цеў бы, каб у нас бы­ла па­бу­да­ва­на сіс­тэ­ма не­пе­ра­рыў­най аду­ка­цыі: ад шко­лы, пра­фе­сій­на-тэх­ніч­най і ся­рэд­няй спе­цы­яль­най аду­ка­цыі да ВНУ. Каб бы­лі вы­зна­ча­ны дак­лад­ныя пра­ві­лы, як ча­ла­век мо­жа з ад­ной сту­пе­ні пе­ра­хо­дзіць на ін­шую. Трэ­ба вы­зна­чыц­ца са змес­там на­ву­чан­ня на сту­пе­ні ба­ка­лаў­ры­я­та і ма­гіст­ра­ту­ры. Па­коль­кі мы ру­ха­ем­ся ў агуль­на­еў­ра­пей­скую аду­ка­цый­ную пра­сто­ру, то па­він­ны ўліч­ваць іх пра­ві­лы і па­тра­ба­ван­ні, але за­хоў­ваць пры гэ­тым на­цы­я­наль­ныя ін­та­рэ­сы і не шко­дзіць якас­ці аду­ка­цыі.

Аба­вяз­ко­ва трэ­ба раз­гру­зіць на­стаў­ні­каў ад не­ўлас­ці­вай ім ра­бо­ты.

— Ка­лі вам удас­ца на­рэш­це рас­ся­чы гэ­ты ву­зел, то пе­да­го­гі бу­дуць вам вель­мі ўдзяч­ныя, бо ні­хто ўжо не ве­рыць, што гэ­та маг­чы­ма..

— Бу­дзем да гэ­та­га імк­нуц­ца, хоць я ўжо ба­чу, што ўсё зу­сім не прос­та …

Па­спець усё

— А коль­кі ча­су доў­жыц­ца пра­цоў­ны дзень мі­ніст­ра аду­ка­цыі?

— Цяж­ка ска­заць, бо на­ват пры­хо­дзя­чы да­до­му, я пра­цяг­ваю пра­ца­ваць. Але мне да гэ­та­га не пры­вы­каць. Да та­го, як сес­ці ў гэ­тае крэс­ла, я пра­ца­ваў вель­мі на­пру­жа­на, та­му што зай­маў­ся і на­ву­кай, і вы­кла­дан­нем, вы­ра­шаў ар­га­ні­за­цый­ныя пы­тан­ні як пер­шы пра­рэк­тар. Ця­пер на на­ву­ку, на жаль, за­ста­ец­ца зу­сім ма­ла ча­су, але я сам вы­браў гэ­ты шлях. Па­куль па­кі­нуў за са­бой у БДУ спец­курс. Ця­пер я шмат чы­таю: вы­ву­чаю, як па­бу­да­ва­ны сіс­тэ­мы аду­ка­цыі ў ін­шых кра­і­нах, якія сіс­тэ­мы вы­кла­дан­ня там вы­ка­рыс­тоў­ва­юц­ца.

— Ці ёсць у вас жыц­цё­вае крэ­да?

— Уся­го мож­на да­біц­ца ўпар­тай пра­цай, трэ­ба толь­кі быць шчы­рым пе­рад са­бой, ні­ко­лі не здрадж­ваць лю­дзям і ні­ко­лі не пры­ні­жаць лю­дзей. Ста­ра­юся пры­трым­лі­вац­ца гэ­тай уста­ноў­кі заў­сё­ды. Лі­чу не­да­пу­шчаль­ным пры­ні­жаць ча­ла­ве­ка, асаб­лі­ва ка­лі ў сі­лу роз­ных пры­чын ён не мо­жа та­бе ад­ка­заць.

— А вы ні пра што ў жыц­ці не шка­да­ва­лі? Ні­чо­га не ха­це­лі б змя­ніць?

— Зболь­ша­га, на­пэў­на, не… Мя­не за­да­валь­няе маё жыц­цё — у прын­цы­пе, яно скла­ла­ся так, як я гэ­та ба­чыў…

— А мож­на праз пэў­ны час зноў за­даць вам гэ­тае пы­тан­не?

— Да­мо­ві­лі­ся, за­да­вай­це…

— Вя­лі­кі дзя­куй за гу­тар­ку.

Фо­та з асабістага ар­хі­ва Мі­ха­і­ла Жу­раў­ко­ва.