Існуе шэраг прыёмаў, якія могуць дапамагчы вучням авалодаць крытычным мысленнем з ранняга ўзросту. Публікуем пераклад з украінскага рэсурсу «Всеосвіта».
Крытычнае мысленне – складаная зʼява. З гэтым навыкам не нараджаюцца, яго можна толькі набыць. Пры гэтым развіццё такога мыслення – гэта не капрыз аўтараў дзяржаўных адукацыйных стандартаў, а адзін з важных выклікаў XXI стагоддзя. Бо ў свеце, дзе з кожным днём становіцца ўсё больш інфармацыі, людзям складана адрозніць дзе факт, а дзе субʼектыўны погляд. У вядучых школах свету педагогі ўжо практыкуюць прыёмы развіцця крытычнага мыслення, і неўзабаве такая практыка будзе патрабавацца і ва ўкраінскіх школах. Бо навыкі аналізаваць, параўноўваць і рабіць высновы павінны закладвацца з дзяцінства. Каб зразумець іх важнасць у гэтым узросце, паназірайце за тым, як думаюць дзеці ў вашым класе. Ці вераць яны ва ўсе, што паказваюць па тэлевізары? Ці заўсёды яны разумеюць, як атрымаць тое, чаго яны хочуць? Ці лёгка яны паддаюцца ўплыву сваіх аднагодкаў? Сёння ў дзяржаўных адукацыйных стандартах спецыяльна падкрэсліваюць стварэнне такой вучэбнай праграмы, прыярытэтам якой будзе выснова вучняў за рамкі простага запамінання інфармацыі, каб стымуляваць іх да ўсё большага яе асэнсавання. Аднак не варта забываць, што крытычнае мысленне не абмяжоўваецца сценамі школы. Гэта свайго роду выпрабаванне для дзяцей у будучыні, таму задачай педагогаў зʼяўляецца забеспячэнне вучняў такімі стратэгіямі і навыкамі, якія ім спатрэбяцца ў рэальным жыцці.
На шчасце, існуе шэраг прыёмаў, якія могуць дапамагчы вучням авалодаць крытычным мысленнем. Іх можна выкарыстоўваць нават для дзяцей, якія навучаюцца ў дзіцячым садзе. Ніжэй прыведзены некалькі стратэгій навучання, якія будуць цікавыя для настаўнікаў пачатковых класаў.
Стымулюйце разважанні праз творчасць.
Традыцыйна настаўнікі пачатковых класаў рыхтуюць шаблоны работ для вучняў на ўрокі працоўнага мастацтва. Бо ўрок праходзіць больш гладка, калі кожнае дзіця мае аднолькавае заданне і сняжынкі кожнага выходзяць ідэнтычнымі.
Тым не менш эксперты схіляюцца да таго, што на ўроках вучнёўскай творчасці варта адмовіцца ад поўнага кантролю і ўплыву на працу вучняў. Хоць на першы погляд гэта можа выглядаць як абыякавасць з боку настаўніка да ходу ўрока, не трэба баяцца паспрабаваць, бо ўсе дзеці будуць у роўных умовах для выканання творчага задання. Каб выкарыстоўваць стратэгію развіцця крытычнага мыслення, лепш проста забяспечыць навучэнцаў усімі неабходнымі матэрыяламі для стварэння сняжынкі, і няхай яны робяць яе самастойна. Гэты спосаб падштурхне вучняў скарыстацца ўсімі іх папярэднімі ведамі, прымусіць думаць, каб у рэшце рэшт вызначыць, як выглядае сняжынка, наколькі яна вялікая і якога яна колеру.
Дапамагайце знаходзіць выйсце з сітуацыі.
У пачатковых класах і садзе дзеці часта вельмі бездапаможныя і просяць дапамогі ў настаўніка, нават калі проста не знойдуць сваіх алоўкаў ці нажніц. У такім выпадку настаўніку лягчэй адказаць: «Добра, ты можаце ўзяць мае нажніцы». Аднак такая дробязь таксама важная для развіцця мыслення ў дзяцей. Каб падштурхнуць вучняў да разважанняў, не варта адразу ж лёгка знаходзіць выхад з яго праблемы, лепш паспрабуйце адказаць: «Падумаем разам, дзе мы можам іх знайсці?». Так вы можаце дапамагчы вучню самастойна знайсці выхад з сітуацыі і вярнуць згубленую рэч.
Мазгавы штурм.
Мазгавы штурм – гэта адзін з самых простых і эфектыўных спосабаў заахвоціць маленькіх дзяцей крытычна думаць. Выкарыстоўвайце яго як мага часцей на ўроках, задаючы шмат пытанняў. Напрыклад, перад пачаткам любога ўрока вы можаце пытацца вучняў: «Што вы думаеце пра гэту кнігу?» Або «Назавіце мне тры рэчы, якія, на вашу думку, мы сёння разгледзім, вывучаючы космас?». Вучні павінны думаць пра тое, што яны будуць рабіць перад кожным урокам. Не прапускайце магчымасцяў, каб дапамагчы сваім вучням больш думаць.
Класіфікацыя.
Класіфікацыя – гэта адзін са слупоў крытычнага мыслення, паколькі яна патрабуе, каб вучні зразумелі і ўжылі пэўны набор правілаў. Вы можаце раздаць вучням розныя прадметы і папрасіць іх ідэнтыфікаваць кожны з іх, а затым аднесці яго да пэўнай катэгорыі. Гэта выдатнае практыкаванне, якое будзе стымуляваць іх думаць і самастойна задаваць пытанні, каб зразумець, што гэта за абʼект і куды ён ставіцца.
Параўнанне і проціпастаўленне.
Параўнанне і проціпастаўленне шмат у чым падобнае класіфікацыі, бо каб нешта параўнаць, навучэнцы павінны ўважліва назіраць за кожнай тэмай або прадметам і старанна думаць аб значэнні кожнага з іх. Тут спектр ідэй проста бязмежны! Вы можаце параўноўваць з дзецьмі творы, чытаць на ўроках, або глядзець прагноз надворʼя на сёння і ўчора. Вы нават можаце даць заданне вучням параўнаць форму і колер кавуна з іншай гароднінай.
Правядзенне паралеляў.
Заахвочванне студэнтаў да правядзення паралеляў з рэальнай сітуацыяй у жыцці і вызначэнне шаблонаў – гэта яшчэ адзін выдатны спосаб практыкаваць навыкі крытычнага мыслення. Заўсёды прасіце вучняў шукаць падобныя сітуацыі з іх жыцця або пытайце, дзе яны чулі або бачылі тое, што вы разглядаеце на ўроку.
Праца ў групах.
Праца ў групах – гэта ідэальны спосаб, каб падштурхнуць дзяцей думаць. У асяроддзі сваіх аднакласнікаў дзеці пад уздзеяннем чужога меркавання. Такая праца дапаможа ім навучыцца разумець, як думаюць іншыя людзі, і іх меркаванне – не заўсёды адзіны шлях для вырашэння.
Разнастайце свае ўрокі з дапамогай такіх метадаў і развівайце каштоўныя навыкі крытычнага мыслення з ранняга ўзросту. З вашай дапамогай вучні змогуць самастойна думаць у рамках розных сітуацый і стануць больш упэўненымі і гатовымі да выпадкаў, калі ім будзе складана, а побач не будзе настаўніка.