Дасведчаны педагог заўсёды ставіць перад сабой задачы прафесійнага росту і самаадукацыі і выкарыстоўвае пры гэтым розныя спосабы дасягнення выніку: выступае на сходах метадысцкіх аб’яднанняў, на семінарах, канферэнцыях, публікуе матэрыялы ў сродках масавай інфармацыі, бярэ ўдзел у конкурсах, вучыцца дыстанцыйна, праводзіць майстар-класы і адкрытыя ўрокі, прымяняе розныя адукацыйныя тэхналогіі і т.д. Аднак аб’ектыўная адзнака намаганняў, прыкладзеных настаўнікам часта застаецца для яго самога загадкай. Каб самаўдасканальвацца, недастаткова атрымліваць толькі ацэнку калег. Карысна яшчэ і ацаніць сваю дзейнасць уласным поглядам. Я ўпэўнена, што зваротная відэасувязь (ЗвС) можа адыграць значную ролю ў прафесійным развіцці педагога.
У анлайн-прасторы можна знайсці шмат цікавых артыкулаў пра розныя віды зваротнай сувязі, такіх як «настаўнік-вучань», «вучань-вучань», «настаўнік-настаўнік», «настаўнік-бацькі», але ямаль няма інфармацыі пра атрыманне зваротнай сувязі ад самога сябе, так званай «унутранай» сувязі. Аднак такая зваротная сувязь – гэта магчымасць самастойнага пошуку рашэння праблем, якія, на жаль, застаюцца па-за полем зроку ў штодзённым вучэбным працэсе. Яна дазваляе весці самааналіз, спрыяе фарміраванню самаацэнкі і самаарганізацыі дзейнасці настаўніка, дапамагае вызначыць педагагічную стратэгію настаўніка.
Падчас аднаго з выступаў, прысвечаных пытанням адукацыі, Біл Гейц падкрэсліваў важнасць зваротнай сувязі: «…без зваротнай сувязі з боку больш дасведчаных калег развіццё ў любой галіне стае немагчымым…». Пры гэтым ён патлумачыў, у якой форме яе атрымліваюць выкладчыкі ў Злучаных Штатах: «…часта ўсё абмяжоўваецца словам «здавальняюча» без ніякай канкрэтыкі». Гаворачы пра неінфарматыўнасць і неэфектыўнасць такой зваротнай сувязі, Б. Гейц адзначыў: «…У наш час заўсёды ёсць магчымасць узмацніць яе (ЗС), запісаўшы свой урок (альбо любую іншую дзейнасць) на камеру і прааналізаваўшы запіс пазней. Паназіраць за сабой падчас працы з боку вельмі карысна. Аднак некаторыя настаўнікі кажуць, што гэта «можа быць досыць балюча». Зрэшты, усё гэта сапраўды можа прывесці да значных зменаў у лепшы бок».
Мы не можам абысціся без зваротнай сувязі нават у штодзённым жыцці – патрэба ў ёй узнікае пры любым узаемадзеянні. Ацаніць і прааналізаваць работу мне дапамагае менавіта здыманне ўрока або яго этапа на відэа. На працягу сямі год я прымяняла ў сваёй працы элементы тэхналогіі актыўнай ацэнкі. Адзін з іх – зваротная сувязь (ядро тэхналогіі) – і абудзіў маё жаданне атрымліваць аб'ектыўную інфармацыю і ад самой сябе. Відэаматэрыялы ўласных ўрокаў і фрагментаў дапамаглі мне крытычна зірнуць на навучальная супрацоўніцтва з навучэнцамі і весці самааналіз праз атрыманне дакладнай інфармацыі пра:
- змены мімікі і жэстаў;
- паводзіны не толькі настаўніка, але і навучэнца;
- манеру падачы матэрыялу: ужыванне паўтораў і т.д.;
- звароты да суразмоўцаў;
- парады, ігнараванне;
- дарэчнасць і апраўданасць пахвалы і заўваг;
- карэктнасць фармулёвак;
- кіраванне каменціраваннем;
- тэхніку задавання пытанняў: час на роздум, выбар вучня, які будзе адказваць, тыпы пытанняў, прыярытэт адказаў вучняў, карэкцыю пытанняў-адказаў, дубляванне настаўнікам адказаў вучняў і т.д.;
- эфектыўнае карыстанне рознымі інструментамі зваротнай сувязі на ўроку;
- апраўданасць выкарыстання нагляднасці;
- аб'ектыўнасць ацэнкі;
- вытрыманасць этапаў урока;
- мэтазгоднасць прымянення навучальных формаў, прыёмаў і метадаў;
- ацэнку вучэбнай атмасферы ў класе;
- месца і рацыянальнасць выкарыстання выхаваўча-развіццёвага асяроддзя ў прасторы навучальнага працэсу і многае іншае.
Перавагі такога падыходу ў тым, што я магу разглядаць атрыманы відэаматэрыял шмат разоў і з мноства пазіцый у залежнасці ад таго, якую метадычную мэту пры гэтым стаўлю: аналіз моцных і слабых бакоў выкладчыцкай дзейнасці або вучнёўскага ўзаемадзеяння, знаходжанне і карэкцыя тых памылак, якія немагчыма заўважыць і ацаніць, праводзячы ўрок у звычайным рэжыме і інш.
Да прыкладу змадэлюем вучэбную сітуацыю для відэаназірання за дзейнасцю навучэнцаў з пазіцыі эфектыўнасці ўжытага прыёму: упершыню на ўроку літаратурнага чытання мы збіраемся выкарыстаць прыём «праца з тэстам ў парах» па тэме «Абагульняючы ўрок. Паўтараю і ствараю. Раздзел «Золата, золата - слова народнае» ў чацвёртым класе.
Аналагічны прыклад з прыёмам «парная работа з табліцай множання»:
Задачы назірання за эфектыўнасцю прыёму:
- арганізаваць пачатак працы кожнай пары;
- вызначыць час актыўнай працы кожнага з вучняў у пары;
- прасачыць актыўнасць (дамінаванне або прыняцце пасіўнай ролі) кожнага вучня ў пары;
- ацаніць уменне выбудоўваць дыялог (узгадненне і прыняцце сумеснага рашэння);
- абагульніць думкі наконт убачанага і зрабіць вывад пра эфектыўнасць прыёму і метады яго выкарыстання.
Пасля праведзенага назірання і самааналізу я абавязкова дзялюся сваімі высновамі з навучэнцамі, а калі неабходна, мы ладзім сумесны прагляд відэа і аналізуем яго на класнай гадзіне. Так, і вучні маюць магчымасць рэфлексаваць і аб'ектыўна ацэньваць сваю дзейнасць. Варта адзначыць, што такая праца нясе і выхаваўчую функцыю. Акрамя таго, яна спрыяе фарміраванню класнага калектыву, засваенню нормаў паводзінаў у класе, развіццю ўмення выбудоўваць гарманічныя камунікацыйныя зносіны.
Разам з калегамі мы часта абмяркоўваем выпадкі, калі часовыя рамкі ўрока здаюцца недастатковымі, разважаем, які з этапаў або прыёмаў варта скараціць або замяніць, каб арганічна ўпісацца ў рамкі вучэбнага часу, захаваўшы пры гэтым дыдактычную каштоўнасць занятку. І ў такіх выпадках відэаназіранне ўрока з наступным яго аналізам і карэкцыяй мадэлі наступных заняткаў цалкам апраўдвае сябе.
Прыклад:
Для пачатку вызначаем мэту прагляду, дэталізуем вобласць назірання. Паглядзеўшы ўсё адразу, можна не заўважыць найбольш важных дэталяў. Мэта назірання і прагляду – захаванне часавага рэгламенту (чаму я не паспяваю за ўрок выканаць усё, што запланавана).
Узяўшы нататнік і ручку для пазнак, канспектуем усё: лішнія жэсты і дзеянні, якія затрымалі пераход да наступных этапаў, лішнюю інфармацыю, нястачу або надмернасць нагляднага матэрыялу і многае іншае. Атрымліваюцца прыкладна такія нататкі ў графе «прычыны страты часу», і на іх аснове прапрацоўваюцца «спосабы змены сітуацыі»:
|
Прычыны страты часу |
Спосабы змянення сітуацыі |
|---|---|
| Лішнія жэсты і дзеянні | Ператварыць лішнія рухі ў прадуктыўную дзейнасць: дэманстрацыю нагляднасці, індывідуальную дапамогу вучню і інш |
|
Залішняя інфармацыя |
|
| Страта часу і нагляднасць |
|
| Узровень шуму |
|
| Тэхніка задавання пытанняў |
|
|
Зацягнутасць этапаў |
|
*Тэхніка «непаднятая рука» ўяўляе сабой наступнае: настаўнік паведамляе навучэнцам пра ўжыванне прыёму (або паказвае адпаведны знак прыёму - перакрэсленая паднятая для адказу далонь рукі), агучвае пытанне, абавязкова дае час для абдумвання і толькі пасля гэтага выбірае вучня для адказу.
Дзякуючы гэтаму прынцыпу працы я больш свядома падыходжу да напісання сцэнараў вучэбных заняткаў, падрыхтоўкі і правядзення адкрытых урокаў і мерапрыемстваў.
Я ўпэўнена, што немагчыма развівацца ў прафесійным плане без разумення, ў якім кірунку ты рухаешся. Без канструктыўнага водгуку магчымасці ўдасканальвацца проста няма. І наша прафесійная задача – скарыстацца патэнцыялам своечасовай, аб'ектыўнай і разгорнутай зваротнай сувязі, не толькі знешняй, але і ўнутранай. Зваротная сувяз спрыяе самапазнанню, развіццю самакантролю і рэфлексіі, даючы магчымасць аператыўна рэагаваць на цяжкасці і карэктаваць ход навучання.
СВЯТЛАНА ЛОКІС
Настаўніца пачатковых класаў Сярэдняй школы № 17 г. Барысава