Слоўнічак расейска-беларускіх адпаведнікаў Алега Мінкіна
СЛОВА АД УКЛАДАЛЬНІКА
(Захаваны правапіс аўтара)
“Слоўнічак расейска-беларускі адпаведнікаў” я пачаў складаць ці не 15 гадоў таму назад. Паўстаў ён з маёй асабістай незадаволенасьці “закалькаванасьцю” сучаснай беларускай мовы, наяўнасьцю ў ёй шматлікіх “ка̀лек-калѐк” (пераважна “расеянізмаў”), асабліва што да выслоўяў, устойлівых выразаў, параўнаньняў ды іншых моўных зваротаў якія зьяўляюцца, разам з прыказкамі й прымаўкамі, душою кожнай нацыянальнай мовы.
Напачатку мне здавалася, што варта стварыць невялічкі слоўнічак зь некалькіх тысячаў “адпаведнікаў” (пад “адпаведнікамі” я разумею ня толькі асобныя словы, а й верхпамянёныя “моўныя звароты”) і праблема “закалькаванасьці” будзе разьвязаная. Але ўсё сталася куды больш складана. Калі напачатку ўкладаньня слоўнічка я “стыхійна”, паводле расейскага альфабэту, “накідваў” у слоўнічак самыя розныя “адпаведнікі” з самых разнастайных крыніцаў (мовазнаўчыя артыкулы й кнігі, літаратурныя творы нашых клясыкаў і сучасьнікаў, фальклёр, дыялектычныя ды іншыя слоўнікі і г. д. і да таго пад.), дык на цяперашнім этапе замахнуўся на “рэвізію” нашага акадэмічнага (пад рэдакцыяй Кандрата Крапівы) “Русско-белорусского словаря”. Хачу адразу адзначыць, што лепшага расейска-беларускага слоўніка, чым слоўнік Кандрата Крапівы, у нас на сёньняшні дзень нямашака. Мне асабіста падабаецца ягоная, сапраўды, акадэмічная распрацаванасьць, асабліва што тычыцца “шматварыянтнасьці” расейскай мовы. Найбольш-жа не задавальняе механічны пераклад бальшыні “моўных зваротаў” і асобных словаў з расейскай на беларускую мову: штучнае (ці-то ненаўмыснае, ці-то мэтанакіраванае) ўтварэньне “ка̀лек-калѐк”. Не знайшлося ў “Русско-белорусском словаре” месца й велізарнаму блёку гэтак званых “дыялектызмаў”, якія могуць сьмела супернічаць з сваімі “літаратурнымі сабратамі”, а часам і пераўзыходзяць іх паводле сваёй насычанасьці, экспрэсіі, дакладнасьці.
Троху пра структуру слоўнічка. У слоўнічку два слупкі. У левым – расейскія словы й моўныя звароты пададзеныя адзін за адным паводле расейскага альфабэту. У правым слупку насупраць – іхныя беларускія адпаведнікі: “ланцужкі” зь беларускіх словаў і моўных зваротаў. Наперадзе “ланцужка” стаяць найбольш ужываныя сёньня адпаведнікі, а напрыканцы – малаўжываныя ці зусім неўжываныя, адным словам, “экзотыка”. Хачу зацеміць таксама, што “ланцужкі” складаюцца менавіта з адпаведнікаў і ня трэба блытаць іх з “сынанімічнымі радамі”. Адпаведнікі пададзеныя, дзеля лёгкасьці карыстаньня й зьмяншэньня аб’ёму матар’яла, без спасылак на крыніцы, але слоўнічак даволі багаты на прыклады ўжываньня іх на практыцы.
Слоўнічак разьлічаны на карыстальнікаў, якія добра ведаюць родную мову, таму складальнік почасту падае ня ўсе часьціны мовы (дзеля скарачэньня аб’ёму), якія ўтвараюцца ад аднаго кораня, а толькі, напрыклад, дзеяслоў і прыметнік, ведаючы што ад дзеяслова карыстальнікі самі ўжо утвораць пры неабходнасьці назоўнік, дзеепрыметнік, прыслоўе. Але, магчыма, зь цягам часу ў слоўнічку будзе “поўны набор” згаданых часьцінаў мовы.
Правапіс слоўнічка – клясычны. Гэта перадусім зьвязанае з тым, што галоўнымі носьбітамі беларускай мовы сёньня зьяўляецца гарадзкая беларуская інтэлігенцыя, якая увабрала ў сябе беларускія словы з кніжак ды такіх самых, як яны, “гарадзкіх” сяброў і знаёмых (у адрыве ад жывой беларускай гаворкі, выспачкі якой мо яшчэ дзе-нідзе й ацалелі ў Беларусі). Клясычны правапіс (тарашкевіца) найбольш адпавядае галоўнаму прынцыпу беларускай фанэтыкі: як чуецца, так і пішацца. Таму карыстальнікі слоўнічка, на думку ўкладальніка, разам з выбаўленьнем ад “зрокавых” калек будуць выбаўляцца і ад калек “слыхавых”.
З-пад увагі на тое, што “Слоўнічак расейска-беларускі адпаведнікаў” – гэта слоўнік “аднаго чалавека”, да таго-ж ніякага не філёляга, а проста моўнага практыка, у слоўнічак напэўна закралася шмат хібаў і недакладнасьцяў, у тым ліку й звычайных граматычных памылак. Таму ўкладальнік спадзяецца на вашую “зваротную сувязь”, на выпраўленьне з вашаю дапамогаю заўважаных хібаў і памылак, на канструктыўны дыялёг, на дасыланьне новых “адпаведнікаў”. Мая электронная адрэса: xnicka@gmail.com
Алег Мінкін