З кастрычніка 2022 года Нацыянальным інстытутам адукацыі пры падтрымцы Дзіцячага Фонду Арганізацыі Аб'яднаных Нацый (ЮНІСЕФ) у Рэспубліцы Беларусь рэалізуецца сацыяльна-значны праект, накіраваны на вырашэнне задач па фарміраванні ў дзяцей і навучэнскай моладзі краіны навыкаў XXI стагоддзя (уключаючы сацыяльна-эмацыйныя навыкі).
З ліпеня па верасень бягучага года беларускімі вучонымі і спецыялістамі ў галіне адукацыі вырашаліся такія задачы, як:
- распрацоўка крытэрыяў і паказчыкаў ацэнкі ўзроўню сфарміраванасці сацыяльна-эмацыянальных навыкаў навучэнцаў на II ступені агульнай сярэдняй адукацыі;
- распрацоўка інструктыўна-метадычных матэрыялаў па выкарыстанні дыягнастычнага інструментарыя ацэнкі ўзроўню сфарміраванасці сацыяльна-эмацыянальных навыкаў навучэнцаў на II ступені агульнай сярэдняй адукацыі;
- распрацоўка метадычных рэкамендацый для правядзення факультатыўных заняткаў па фарміраванні сацыяльна-эмацыянальных навыкаў навучэнцаў (для 3 (4), 6 (7) класаў).
Коратка апісаны атрыманыя вынікі.
Распрацоўка крытэрыяў і паказчыкаў ацэнкі ўзроўню сфарміраванасці сацыяльна-эмацыянальных навыкаў навучэнцаў на II ступені агульнай сярэдняй адукацыі
Крытэрыі і паказчыкі – аснова любога інструментара (у тым ліку па ацэнцы асобасных характарыстык). У рамках праекта ўвага распрацоўшчыкаў была сканцэнтравана на пытаннях вывучэння сацыяльна-эмацыянальных навыкаў навучэнцаў падлеткавага ўзросту – навучэнцаў, якія складаюць адну з найбольш уразлівых узроставых груп. Крытэрыі і паказчыкі выступаюць неабходнымі арыенцірамі для вызначэння ўзроўняў сфарміраванасці навыкаў, адсочвання змяненняў у сацыяльна-эмацыйным развіцці навучэнцаў у працэсе навучання і выхавання, служаць асновай для распрацоўкі і ўкаранення эфектыўных праграм удасканалення гэтых навыкаў.
Вынікам дзейнасці рабочай групы па ўказаным напрамку сталі крытэрыі і паказчыкі ацэнкі ўзроўню сфарміраванасці сацыяльна-эмацыянальных навыкаў навучэнцаў на II ступені агульнай сярэдняй адукацыі з улікам нацыянальнай рамкі ўніверсальных кампетэнцый па напрамках:
- эмацыйная рэгуляцыя;
- камунікацыя;
- кааперацыя.
Па кожным напрамку былі вызначаны крытэрыі, якім адпавядаюць пэўныя паказчыкі; дадзена інтэрпрэтацыя іх праявы ў паводзінах і дзейнасці падлеткаў.
Так, напрыклад, у галіне эмацыйнай рэгуляцыі крытэрамі па змястоўным аспекце "распазнанне і выраз эмоцый" з'явіліся: 1) распазнанне і разуменне ўласных эмоцый; 2) распазнанне і разуменне эмоцый іншых людзей; 3) экспрэсія.
Паказчыкамі па першым крытэрыі выступілі: здольнасць падлетка вызначаць і разумець свой бягучы эмацыйны стан; здольнасць на ранняй стадыі заўважаць узнікненне ў сябе негатыўных эмоцый і разумець іх прычыны; здольнасць усталёўваць сувязь паміж падзеямі і ўласнымі эмоцыямі; здольнасць адрозніваць у сябе падобныя па мадальнасці і інтэнсіўнасці эмоцыі; здольнасць прадбачыць свае эмацыйныя рэакцыі (гнеў, аўтаагрэсія, дэпрэсія) у стрэсавай сітуацыі.
Па другім крытэрыі былі вызначаны наступныя паказчыкі: здольнасць распазнаваць і разумець бягучы эмацыйны стан іншых людзей; здольнасць заўважаць узнікненне негатыўных эмоцый іншых людзей на ранняй стадыі і разумець іх прычыны; здольнасць усталёўваць сувязь паміж падзеямі і эмоцыямі іншых людзей; здольнасць адрозніваць падобныя па мадальнасці і інтэнсіўнасці эмоцыі іншых людзей; здольнасць прадбачыць эмацыйныя рэакцыі іншых людзей у стрэсавай сітуацыі.
Паказчыкамі па трэцім крытэры выступілі: здольнасці перажываць эмоцыі; іх праяўляць і выказваць.
Распрацаваныя крытэрыі і паказчыкі ацэнкі сацыяльна-эмацыянальных навыкаў былі пакладзены ў аснову дыягнастычнага інструментарыя, апрабаваны на выбарцы з 612 навучэнцаў II ступені агульнай сярэдняй адукацыі (апытальнікі «Дыягностыка эмацыйных навыкаў», «Самаацэнка камунікатыўнай кампетэнтнасці», «Самаацэнка кампетэнцый у кааперацыі», «Самаацэнка эмацыйнай кампетэнтнасці», «Навыкі сацыяльнай камунікацыі»; кейсы для вывучэння кампетэнцый кааперацыі, камунікацыі; развіцця» для навучэнцаў і бацькоў (малюнкавы тэст на распазнанне эмоцый).
Варта адзначыць, што праведзеная апрабацыя дазволіла не толькі ўнесці неабходныя карэктывы ў дыягнастычны інструментарый (апытальнікі, кейсы, анкеты, тэст), але і ўдакладніць сістэму крытэрыяў і паказчыкаў, распрацаваных у супрацоўніцтве з прадстаўнікамі Рэспубліканскага інстытута прафесійнай адукацыі пры кансультатыўнай падтрымцы міжнародных экспертаў. Аляксандра Сокала.
Распрацоўка інструктыўна-метадычных матэрыялаў па выкарыстанні дыягнастычнага інструментарыя ацэнкі ўзроўню сфарміраванасці сацыяльна-эмацыянальных навыкаў навучэнцаў на II ступені агульнай сярэдняй адукацыі
Важнасць маніторынгу сфарміраванасці сацыяльна-эмацыянальных навыкаў абумоўлена тым, што іх развіццё ўплывае не толькі на псіхалагічнае здароўе навучэнцаў, але і на выніковасць вучэбнай і пазавучэбнай дзейнасці, садзейнічае развіццю асобы ў цэлым.
Групай распрацоўшчыкаў былі вызначаны структура і форма прад'яўлення інструктыўна-метадычных матэрыялаў па выкарыстанні дыягнастычнага інструментарыя ацэнкі ўзроўню сфарміраванасці сацыяльна-эмацыянальных навыкаў навучэнцаў на II ступені агульнай сярэдняй адукацыі, падрыхтаваны адпаведны змест.
Для ажыццяўлення маніторынгу створаны дыягнастычны інструментарый, які дазваляе ажыццявіць комплексную ацэнку па наступных блоках: "Эмацыйная рэгуляцыя", "Камунікацыя", "Кааперацыя".
Гэты інструментарый уключае ў сябе камплект методык, прызначаных для выяўлення ўзроўню сфарміраванасці сацыяльна-эмацыянальных навыкаў у падлеткаў, а таксама методыкі дыягностыкі эмацыйнай і камунікатыўнай кампетэнтнасці, кампетэнтнасці ў кааперацыі.
Акрамя саміх методык падрыхтаваны неабходныя звесткі аб кожнай з іх: працэдура іх стварэння і стандартызацыі, спосабы апрацоўкі і псіхалагічнай інтэрпрэтацыі. Методыкі дыягностыкі сацыяльна-эмацыянальных навыкаў уяўляюць сабой асобасныя апытальнікі, анкеты і рашэнні кейсаў. Распрацаваны пакет методык уяўляе сабою зручны ў выкарыстанні ўніверсальны дыягнастычны інструментар.
Спецыялістамі распрацаваны інструктыўна-метадычныя матэрыялы для органаў кіравання адукацыяй, адміністрацыі ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі, педагогаў-псіхолагаў, у якіх выкладзены асаблівасці работы з дыягнастычным інструментарыем.
Распрацоўка метадычных рэкамендацый для правядзення факультатыўных заняткаў па фарміраванні сацыяльна-эмацыйных навыкаў навучэнцаў (для 3 (4), 6 (7) класаў)
Важнай задачай у ходзе рэалізацыі праекта з'яўляецца стварэнне навукова-метадычнага забеспячэння фарміравання сацыяльна-эмацыйных навыкаў навучэнцаў. Безумоўна, для ацэнкі якасці адукацыі важна наяўнасць адпаведнага дыягнастычнага інструментарыя, аднак не менш важная сістэма мерапрыемстваў, якія садзейнічаюць сацыяльна-эмацыйнаму развіццю падрастаючага пакалення.
Адным з напрамкаў такога кшталту работы з'яўляецца стварэнне факультатыўных курсаў. На папярэднім этапе рэалізацыі праекта групай спецыялістаў Нацыянальнага інстытута адукацыі былі падрыхтаваны праекты навучальных праграм факультатыўных заняткаў для 3 (4) і 6 (7) класаў пад агульнай назвай "Тэатр эмоцый".
Відавочна, што для таго, каб праграмы факультатыўных заняткаў былі рэалізаваны педагагічнымі работнікамі максімальна карэктна, неабходна адпаведнае метадычнае суправаджэнне. З ліпеня 2023 года пачата распрацоўка метадычных рэкамендацый для правядзення факультатыўных заняткаў "Тэатр эмоцый" у 3 (4) і 6 (7) класах.
Змест кожнага задання выбудоўваецца па адзінай структуры, якая складаецца з 3-х асноўных кампанентаў: размінкі, асноўнай часткі і рэфлексіі.
- Размінка (часта, артыстычная) мяркуе выкананне навучэнцамі практыкаванняў/гульняў на разняволенне, вызваленне ад цягліцавых «заціскаў», здыманне напругі, стварэнне настрою.
- Галоўнай функцыяй асноўнай часткі з'яўляецца раскрыццё тэмы занятку, стварэнне ўмоў для набыцця / адпрацоўкі / замацавання вучнямі навыкаў самапазнання, эмацыйнай рэгуляцыі, камунікацыі, супрацоўніцтва - гэта значыць навыкаў, неабходных любому чалавеку для паспяховага і шчаслівага жыцця. Асноўная частка будуецца на розных відах актыўнасці (выкананні практыкаванняў, чытанні і аналізе ўрыўкаў з мастацкіх твораў, вырашэнні змадэляваных жыццёвых (праблемных) сітуацый, імправізацыі і г.д.), якая рэалізуецца ў індывідуальнай, парнай, групавой і калектыўнай формах.
- Рэфлексія накіравана на атрыманне зваротнай сувязі, вызначэнне дынамікі ўзроўню сацыяльна-эмацыйнага развіцця навучэнцаў малодшага школьнага і падлеткавага ўзросту. Варыянты правядзення рэфлексіўнай часткі заняткі розныя: гэта можа быць самаацэнка навучэнца, узаемаацэнка або назіранне дарослага (настаўнікі, выхавацеля, класнага кіраўніка, педагога-псіхолага).
Па задумцы распрацоўшчыкаў, факультатыўныя заняткі «Тэатр эмоцый» павінны стаць для навучэнцаў асаблівым баўленнем часу і месцам, дзе можна быць пачутым, атрымаць падтрымку, ухвалу, параду, якая дапамагае зрабіць выбар, дзе вітаецца ўдзел у абмеркаванні пытанняў, звязаных з рэальным жыццём, пачуццямі, адносінамі. .
Для таго каб педагогі, якія прымаюць рашэнне весці факультатыў, мелі неабходныя «апорныя кропкі», мяркуецца правядзенне кансультатыўных анлайн-семінараў, брыфінг-вебінараў з інтэрактыўным дыялогам па праблеме фармавання сацыяльна-эмацыянальных навыкаў навучэнцаў.
Змест метадычных рэкамендацый прадугледжвае пашырэнне і прырашчэнне сацыяльна-эмацыянальных навыкаў вучняў, пераемнасць ад 3 (4) да 6 (7) класа, але пакідае магчымасць асвойваць прапанаваныя навыкі ў 6 (7) класе, не наведваючы факультатыў у 3 (4) класе.
Метадычныя рэкамендацыі распрацоўваліся з улікам таго, што факультатыў будзе мець практыкаарыентаваны характар. Менавіта праз практычныя дзеянні навучэнцаў (якія падтрымліваюцца і накіроўваюцца педагогам-вядучым), групавое абмеркаванне, пошук сумеснага рашэння мяркуецца фарміраванне сацыяльна-эмацыйных навыкаў.
Распрацаваныя матэрыялы абмяркоўваліся з міжнародным экспертам Аляксандрам Сокалам. Па яго рэкамендацыі метадычныя распрацоўкі былі перададзены мінскім настаўнікам, якія змаглі скарыстаць падрыхтаваныя матэрыялы пры правядзенні пазакласных мерапрыемстваў.
Матэрыялы выклікалі зацікаўленасць у навучэнцаў і атрымалі высокую адзнаку настаўнікаў: была адзначана выхаваўчая накіраванасць заняткаў і іх актуальнасць для падтрымання псіхічнага здароўя малодшых школьнікаў і падлеткаў.
Напрыклад, М. М. Літоўчык, настаўнік-метадыст пачатковых класаў дзяржаўнай установы адукацыі "Сярэдняя школа № 55 г. Мінска" пры выкарыстанні матэрыялаў у 4-м класе ўказала на ўніверсальны характар рэкамендаваных форм работы, якія могуць быць адаптаваны да самых розных узростаў, што можа (у сваю чаргу) павысіць запатрабаванасць распрацоўваных рэкамендацый.
Пры правядзенні факультатыва настаўніку важна памятаць, што на занятку можна і трэба казаць, прымаецца любы пункт гледжання, галоўнае - выказвацца і не баяцца памыляцца. Калі адказ удалы, настаўнік (вядучы) можа выкарыстоўваць словы падтрымкі: «Разумніца/малойца», «Я ўражаны тваімі ведамі, уменнем думаць…» або выкарыстоўваць фразы: «дзякуй за тваю думку», «якія альтэрнатывы?», « я павінен(на) над гэтым падумаць».
Такі падыход дазваляе дзецям і падлеткам адчуць сваю значнасць, паверыць у сябе, пачаць агучваць уласную думку, яе аргументаваць.