У нобелеўскай прамове Святланы Алексіевіч мяне закранулі словы, адрасаваныя настаўнікам.
"Мы убийцы, папа!" - сказала пісьменніца свайму бацьку-настаўніку пасля таго, як пабачыла ў Афганістане нядаўніх школьнікаў, паслухмяных настаўніцкіх дзяцей, якім з дапамогай школы заклалі скажоныя ідэалы, - "Дети, которых вы с мамой учите, на чужой земле убивают неизвестных им людей, чтобы все твои слова превратились в прах. Мы – убийцы, папа, понимаешь!?" Бацька заплакаў.
Ці шмат змянілася з часоў савецкай школы, дзе па словах Алексіевіч "з дзяцінства вучылі не жыць, а паміраць"? Вучылі, што "чалавек існуе, каб аддаць сябе, каб згарэць, каб ахвяраваць сабой..."? Ці не тое ж самае робіць беларускі настаўнік сёння, калі ахвяруе ўрокам дзеля рэпетыцыі параду, адпускае дзяцей з заняткаў на конкурс строю і песні, ці на сустрэчу з ветэранам вайны? Ён жа расстаўляе прыярытэты!
Як здарылася, што мы нават не заўважаем, як прывучаем дзяцей да вайсковага ладу жыцця з дапамогай школьнай формы, рытуалаў, жалезнай дысцыпліны і падпарадкавання "старэйшаму па званні"? Мы іх прымушаем вывучаць школьную гісторыю, пададзеную як гісторыю войн, а не чалавечага развіцця, пісаць сачыненні на тэмы "Дубина народной войны" і "Подвиг советского народа", вязем штогод на лінію Сталіна, вядзем строем у бяздушны новы музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, але не запрашаем на талаку ці Купалле. Святлана Алексіевіч слушна заўважае, што пра ненармальнае ў нас кажуць, як пра нармальнае, само сабой зразумелае.
Прывучаныя да мілітарызму дзеці становяцца лёгкай здабычай усякіх казацка-праваслаўніх вайскова-патрыятычных клубаў, зафіксаваных ў Гродне, Віцебску, Слоніме, Брэсце, Тураве, Беразіне, Магілёве, Гомелі, Полацку, Бабруйску…
Не гледзячы на дэклараваную духоўнасць, у гэтых клубах дзяцей вучаць не любіць бліжнага, а зусім наадварот. Там з іх рыхтуюць "воінаў Хрыста" ад’яўленыя шавіністы. Мілітарысцкія дзіцячыя аб’яднанні існуюць пад відам ваенных, гістарычных і нават рыцарскіх клубаў. Маючы шчодрае фінансаванне, яны прывабліваюць да сябе нават дзяўчат, арганізуючы касцюмаваныя балы з гусарскім рамантызмам. Прапаганда вайны расквітнела ў школах, установах дадатковай адукацыі, цалкам замяніла сабой патрыятычнае выхаванне.
Як магло такое здарыцца ў Беларусі? Здавалася б, беларус ніколі на генетычным узроўні не будзе шанаваць чалавека са зброяй у руках, вайскоўцы заўсёды былі для нас чужынцамі. Чаму маўчаць настаўнікі? Чаму не пратэстуюць бацькі?
Паспрабуем разабрацца.
"Зло беспощадно, к нему нужно иметь прививку", - кажа Святлана Алексіевіч. Беларусы жывуць у стане інфармацыйнай вайны, нават не ўсведамляючы гэтага. Менавіта сродкі масавай інфармацыі прывучаюць нас да зла, падаючы яго як дабро, індактрынуюць чужыя каштоўнасці. Прааналізуйце, хто галоўны станоўчы герой усіх расійскіх серыялаў, якія чамусьці выцеснілі з эфіру беларускіх каналаў бяскрыўдныя мыльныя оперы. Вядома, чалавек пры пагонах: расійскі спецназавец, мент, разведчык, чыноўнік. Задумайцеся, чаму? Можа проста ствараюць пазітыўны вобраз будучага акупанта? Робяць тую самую прышчэпку, пра якую кажа нобелеўская лаўрэатка?
"Прышчэпленыя" прапагандай бацькі і настаўнікі не ўсведамляюць самі і сціраюць у свядомасці дзяцей розніцу паміж дабром і злом, і, як было 25 год таму, зноў вучаць паміраць, а не жыць, вучаць смерці.
Мне страшна, калі кіраўнік краіны з слязьмі замілавання распавядае пра свайго малалетняга сына, што "самый ценный подарок сейчас для него - это оружие. Имею в виду не то, что уже детское, нет. А уже такое какое-то типа пневматического. У него одно - автоматы. Сколько у него уже этих автоматов! Он уже половину в детский сад отнес, когда ходил туда".
Святлана Алексіевіч кажа, што людзі, прывучаныя з дзяцінства любіць вайну, не могуць знайсці сябе ў мірным жыцці – яны шукаюць ці ствараюць сабе вайну. Бо толькі там пачуваюцца камфортна. Гэта і ёсць асноўная праблема "чырвонага чалавека". Ён не ведае іншых роляў, акрамя ахвяры і ката. "Калі прыгледзецца, то мы ўсе думаем па-ваеннаму. Дома, на вуліцы. Таму ў нас так танна каштуе чалавечае жыццё. Усё, як на вайне" – падсумоўвае ў нобелеўскай прамове наш класік.