Адукацыйныя праграмы, якія вядзе Таварыства беларускай школы, маюць папулярнасць не толькі ў Беларусі. Усё больш і больш замежнікаў запрашаюць нашых педагогаў у якасці экспертаў на канферэнцыі, семінары, перакладаюць на свае мовы кнігі, напісаныя беларускімі настаўнікамі. Летась міжнароднае прызнанне атрымала праграма "Актыўная ацэнка", сёлета да яе далучыліся "Медыяадукацыя".
У канцы жніўня я пабывала ў Таджыкістане, дзе у складзе міжнароднай каманды праводзіла трэнінг па медыяпісьменнасці для маладых настаўнікаў і журналістаў.
Я люблю вандроўкі па нетурыстычных месцах. Асабліва па краінах былой савецкай імперыі. Заўсёды дзіву даешся, як можна было такім розным і моцным культурам навязаць аднолькавыя калгасы, школьныя праграмы, піянераў-герояў і розныя камуністычныя міфы. І як цяпер цэлыя нацыі залечваюць раны, аднаўляюць свае карані, вяртаюцца да жыцця, да праўды. Аднак, не ва ўсіх атрымліваецца.
Гэтым летам мне пашчасціла пабываць у Душанбэ – сталіцы Таджыкістана, правесці з калегамі трэнінг па медыйнай пісьменнасці для маладых журналістаў і настаўнікаў. Паміж справай удалося крыху пазнаёміцца з краінай і людзьмі, але, вядома, найбольш мяне цікавіла адукацыя. На жаль, падчас нашага візіту заняткі ў школах яшчэ не пачаліся, таму напішу тут, што мне распавялі настаўнікі і што кінулася ў вочы.
“Абы не было вайны!”
Таджыкістан – аўтарытарная краіна. Гэта адчуваецца адразу – у моладзі прамытыя несвабоднай школай мазгі. Эмамалі Рахмон кіруе, як і Лукашэнка, з 1994 года. Дарэчы, на постсавецкай прасторы нязменнымі кіраўнікамі засталіся толькі яны. У гэтых лідараў адна агульная мэта – захаваць сваю ўладу. І школа ў Таджыкістане падпарадкавана гэтай мэце. Яна стварае патрэбную ўладзе карціну свету, закладае ў маладыя галовы стэрэатыпы, кантралюе думкі. Развіццё крытычнага мыслення і медыяадукацыя для іх - адзінае выратаванне.
Галоўны уваход ва Універсітэт
Моладзь у Таджыкістане, з якой прыйшлося пагаварыць, - разумная і адкрытая, аднак малаінфармаваная. І адчуваецца, што сфармавалася яна ў несвабоднай прасторы. Ёй у школах, індактрынавалі, што ўсё добрае, што адбываецца, звязана з прэзідэнтам Рахмонам – ён мае тытул “спасіцель нацыі”. А ва ўсім кепскім вінаватая апазіцыя – “ісламісты”. Тут я ўзгадваю, што наш мясцовы “спасіцель” (не блытаць з “Юным спасацелем”) таксама ва ўсім абвінавачвае апазіцыю – толькі нашыя маюць ярлык “нацыяналістаў”. Ідэолагі і тут і там робяць з грамадзян, якія не хаваюць свае погляды на дэмакратычнае развіццё краіны, пудзіла: пужаюць то ісламізмам, то нацыяналізмам. Чым так страшныя тыя “ісламісты”, які яны прапаноўваюць шлях развіцця, якія ідэі – ніхто не ведае. Дастаткова з дзіцячага садка засвоіць, што яны – кепскія.
Нягледзячы на тое, што сацыяльныя сеткі у Таджыкістане перыядычна блакуюцца, моладзь імі актыўна карыстаецца
Я запыталася, чаму СМІ не публікуюць альтэрнатыўную думку? – А навошта? Усё ж добра! – здзіўляюцца мае суразмоўцы.
Калі перапытваеш, што добра? Заробак настаўніка 100 даляраў? Перапоўненыя класы? Адсутнасць працоўных месцаў? Дзеці, якія гадамі не бачаць сваіх бацькоў, бо тыя з’ехалі ў пошуку працы? Ці можа тое, што ўсе вы – патрыёты Таджыкістана - марыце адсюль з’ехаць?
Аказваецца добра – гэта няма вайны. Гэтае “абы не было вайны” з вуснаў моладзі вельмі здзіўляе. Далейшая дыскусія не атрымліваецца. Пра палітыку, праблемы, карупцыю, магчымасці для моладзі гаварыць небяспечна.
Выраз “свабода слова” я пачула толькі ад аднаго чалавека, якому 80 год. Гэта быў сапраўдны ісламіст, які здзейсніў хадж у Мекку. Ён шчыра шкадаваў, што з Душанбэ з’ехалі рускія і яўрэі, і распавёў, што перапісваецца з былымі суседзямі, якія жывуць у Ізраілі, і што цяпер яўрэйскія могілкі даглядаюць мясцовыя мусульмане. Відаць, таджыкі не адчуваюць, што іх нацыянальным і рэлігійным пачуццям нешта пагражае. Таму яны пачуваюцца талерантна да ўсіх, хто побач.
Абавязковая школьная форма не толькі для дзяцей, але і для настаўнікаў
Пра школьную форму пішуць газеты. Спрачаюцца, што лепш: набываць танную форму ў кітайскіх вытворцаў, ці аддаць перавагу дарагім таджыкскім вырабам з больш натуральных тканін.
Але пра тое, што школьная форма – рудымент, і яна ніяк не ўплывае на вучобу – маўчок. Супер-кейс для разбору метадаў прапаганды – даць выбар паміж двух зол і не паказаць альтэрнатыву, якая сапраўды вырашае праблему.
Продаж школьнай формы
Каб трымаць усіх у адзіна-правільнай ідэалагічнай лініі, патрабуецца армейская дысцыпліна. Менавіта таму настаўніцы вымушаны апранаць у школу чорныя спадніцы да калена і белыя блузкі, а мужчыны - белыя кашулі і гальштукі. Гэта вельмі негігіенічна ў гарачыню пад 40 градусаў. Традыцыйныя баваўняныя сукенкі з шараварамі – выратаванне, але яны ў школе забароненыя. Настаўніца з рэгіёну кажа, што настаўніцкая школьная форма перашкаджае наладзіць давер – дзеці ў такой афіцыйнай вопратцы іх не ўспрымаюць як сваіх. Пры такім падыходзе, калі вонкавы выгляд важней за змест навучання, і ўсе сілы ідуць на здабыванне сродкаў на абавязковую форму, гаворкі пра новыя методыкі, змест, навыкі ХХІ стагоддзя і іншыя сучасныя патрабаванні не ўзнікае. Дзяцей вучаць па-старому савецкаму метаду: запіхваюць ім прымусам нейкія веды і навязваюць ідэалогію.
Мова
Вядома, я шмат прачытала пра краіну і разумела, што вобраз таджыка як непісьменнага чалавека, які падмятае маскоўскія вуліцы, - адмыслова навязаны нам расійскімі серыяламі. Рэчаіснасць іншая. Так яно і атрымалася. Сталы таджык – мой сусед па самалёце, што вяртаўся з Меккі дахаты, пры мне ўсчуваў маладога студэнта, каб той вучыў англійскую мову: “Калі ты не ведаеш англійскай мовы – ты не ведаеш нічога,” – казаў ён. О! Дык гэта ж і ёсць медыяадукацыя!
Аказалася, што большасць таджыкаў ведаюць па некалькі моваў – таджыкскую (дзяржаўную), арабскую (бо чытаюць каран), узбекскую. Лёгка могуць паразумецца з афганцамі, іранцамі, пакістанцамі, паўночнымі індыйцамі. Руская мова, хоць не з’яўляецца дзяржаўнай, вывучаецца ў школах. Ведаюць яе, праўда, слаба – яна мала каму патрэбна. Па-руску вучацца толькі 4,4% вучняў, астатнія – па-таджыкску. Сярод ВНУ добры рэйтынг маюць медыцынскі і палітэхнічны ўніверсітэты. Апошні, дарэчы, мае філію БДПА і таджыкі могуць пасля 2-га курса працягнуць навучанне ў Мінску.
У адрозненне ад Беларусі, тут ёсць сапраўдныя прыватныя сярэднія школы з традыцыямі і замежным капіталам. Напрыклад, Cambridge Worldwide Academy. У гэтай школы 2 вялікіх будынкі і брытанская навучальная праграма (уключна з А-level), цэлы штат замежных выкладчыкаў. Кошт навучання ад 5 да 10 тысяч даляраў у год, у залежнасці ад класа.
Гледзячы на гмахі “Школы Гары Потэра” (так яе называюць мясцовыя), становіцца шкада нашых заснавальнікаў прыватных школ, якія арэндуюць непрыстасаваныя будынкі і спрабуюць саматугам зрабіць хоць якую альтэрнатыву дзяржаве.
Але мы сустрэлі ў Душанбэ настаўніцу, якая ў звычайнай дзяржаўнай таджыкскай школе выкладае матэматыку для пачтакоўцаў па-англійску. Значыць нешта пачало мяняцца. Без англійскай мовы сёння адукаваным быць цяжка.
ЦУМ, Нацыянальная бібліятэка, Душанбэ-арэна, Камсамольскае возера, плошча Нацыянальнага сцяга і … чысценька.
Усе дыктатуры імкнуцца знешне выглядаць прывабна. Але тут Мінску да Душанбэ далёка! Адзін штучны вадаспад за мільён даляраў чаго каштуе! Дзеля яго змянілі рэчышча ракі. У Душанбэ катарцы будуюць самы вялікі ў сярэдняй Азіі мячэт.
 |
 |
 |
 |
| Дыктатуры імкнуцца мець прывабны фасад |
Горад ззяе ілюмінацыяй. А чысціня! Можна босымі нагамі хадзіць па цэнтральных вуліцах, парках, замошчаных каляровай кафляй і мармурам. Усё па-багатаму. Ну, можа, акрамя кніжных крамаў.
У астатнім Душанбэ падобны да Мінска. Ёсць ЦУМ, Нацыянальная бібліятэка, Душанбэ-арэна, Камсамольскае возера, плошча Нацыянальнага сцяга, герб-капуста з бавоўнай замест канюшыны. Ёсць будынкі, якія нельга фатаграфаваць. Таксама рэгулярна сотні міліцыянтаў перакрываюць вуліцы, каб прапусціць картэж прэзідэнта ці мэра – ягонага сына.
Школьныя прылады прадаюцца ў краме "СССР"
Ёсць і слабая спроба паэксплуатаваць сімвалы старой імперыі: напрыклад, бістро з назвай “СССР” аздоблена партрэтамі Леніна, чырвонымі вымпеламі і рэкламай кока-колы. Сярод частых наведнікаў – міліцыянты і АМАПаўцы з дубінкамі. Газета “СССР” – таксама выходзіць рэгулярна. Аднак, расійскаму «Спутнику» тут не вераць і лічаць яго крыніцай фэйкавых навін.
Ісламскі фемінізм
Таджыкістан – жаночая краіна. Такое ўражанне, што мужчын тут амаль няма. Яны або з’ехалі за межы краіны ў пошуку заробку, або праводзяць час у іншых месцах, каб не перашкаджаць. Пануе жаночы інтэрнацыянал і салідарнасць. Жанчыны тут працуюць, бо трэба гадаваць дзяцей, да позняй ночы гуляюць з імі ў парках, адпачываюць на сваіх курортах, сядзяць у кавярнях. Усе спакойныя, самастойныя, добразычлівыя і вельмі рэлігійныя. Шмат хто носіць не толькі хустку, але хіджаб. Але ёсць і тыя, хто апранаецца па-еўрапейску.
Басейн для жанчын асобны. Афганскія уцякачкі бавяць час у чаканні дазволу на выезд у Канаду.
Таджыкістан - вельмі камфортная краіна для людзей усіх вераў і нацыянальнасцяў. У таджыкаў багатая культура і гісторыя. Вельмі хочацца, каб яны жылі заможна і мелі магчымасць сачыць за тым, што адбываецца ў свеце. Заканадаўства ў іх больш ліберальнае, чым у Беларусі: дзяржава пакуль дазваляе праводзіць міжнародныя адукацыйныя праекты, не патрабуе браць дазвол на атрыманне замежнай дапамогі, не забараняе прыцягваць унутраныыя фінансы на адукацыю. Але ў іх горшая сітуацыя, чым у нас. У іх пакуль не сфармавалася адукацыйная супольнасць, няма згуртаванай сеткі настаўніцтва і адукатараў, якія ведаюць тэндэнцыі, разумеюць, што трэба рабіць і робяць, не гледзячы на непаваротлівасць і супрацьдзеянне адукацыйнай сістэмы.
Беларусы ж дакладна ведаюць свой шлях. У нас няма іншага выбару, як будаваць нацыянальную дэмакратычную дзяржаву і адпаведную сістэму адукацыі. І ў гэтым самая вялікая розніца і нашая вялікая перавага.
Тамара Мацкевіч, 03.09.2019
Фота аўтара