Абмяркоўваем ключавыя кампетэнцыі: лічбавая

КК,
ступені адукацыі

Пачатковая
(1-4)

Базавая
(5-9)

Сярэдняя
(10-11)

Веды

• ведае, што камп’ютарная прылада выконвае дзеянні, зададзеныя чалавекам, у тым ліку каманды, дадзеныя дыстанцыйна або загадзя запраграмаваныя;
• ведае найбольш важныя крыніцы інфармацыі, адаптаваныя да яго ўзросту і ўзроўню адукацыі; ведае простыя алгарытмы пошуку інфармацыі ў лічбавых і

традыцыйных крыніцах;

• адрознівае асноўныя жанры медыя, мову медыя;
• ведае, што інфармацыя можа быць ілжывай, няпоўнай або недакладнай; ведае, што адпраўшчыкі інфармацыі могуць захацець паўплываць на яго думкі і пачуцці і заахвоціць да пэўных паводзін, напрыклад, ведае, што цацкі ці ежа ў рэкламе выглядаюць лепш, чым у рэчаіснасці, што заахвочвае іх купляць;
• ведае, што такое персанальныя даныя, і чаму іх трэба абараняць; можа пералічыць

тыповыя прыклады інфармацыі, якую нельга змяшчаць у адкрыты доступ ці паведамляць незнаёмым людзям; ведае, што электронная камунікацыя прадугледжвае збор і захоўванне інфармацыі аб карыстальніках (напрыклад, інфармацыя, уведзеная на

сайце сацыяльнай сеткі, можа заставацца там, нават калі яна выдалена з профілю

карыстальніка); самастойна, пры неабходнасці з дапамогай настаўніка, вызначае простыя спосабы абароны лічбавых прылад і лічбавай інфармацыі, адрознівае простыя рызыкі і пагрозы ў лічбавым асяроддзі, выконвае простыя правілы лічбавай бяспекі; ведае, да каго можна звярнуцца па дапамогу ў пытаннях

кібербяспекі;

• мае агульнае ўяўленне пра асноўныя элементы, функцыянаванне і параметры электронных прылад

(напрыклад, працэсар, памяць, разрозненне экрана), можа прывесці прыклады ўплыву тыповых параметраў камп'ютарных прылад на іх працу, ведае, як адаптаваць інтэрфейс прыладаў да сваіх патрэб (напрыклад, усталяваць праграму, змяніць раскладку клавіятуры);

• ведае, што некаторыя знешнія прылады патрабуюць усталявання спецыяльнага праграмнага забеспячэння або дадатковых інтэрфейсаў для належнай працы з камп'ютарам;
• ведае стратэгіі пошуку інфармацыі і магчымасці розных пошукавых сістэм;
• ведае, што крыніцы інфармацыі маюць розны ўзровень даверу, ведае алгарытм ацэнкі надзейнасці крыніц інфармацыі;
• ведае, што інфармацыяй можна маніпуляваць, ведае асноўныя віды маніпуляцый, якія сустракаюцца ў медыя;
• ведае метады праверкі інфармацыі; умее адбіраць інфармацыю у залежнасці ад патрэб і пастаўленай задачы;
• ведае пра магчымасці і небяспекі, звязаныя са штучным інтэлектам;
• ведае асноўныя віды і жанры журналістыкі, правілы журналісцкай этыкі, ведае, што такое

«грамадзянская журналістыка»;

• ведае асноўныя элементы кінамовы: напрыклад, як асвятленне, ракурс камеры, кампазіцыя кадра, гук,

жэсты, міміка ўздзейнічаюць на эмоцыі гледача;

• ведае правілы стварэння прэзентацый з дапамогай ІКТ;
• мае ўяўленне аб палітыцы выкарыстання персанальных даных для прадастаўлення лічбавых паслуг;
• ведае рызыкі для здароўя пры ўзаемадзеянні ў лічбавым асяроддзі, тлумачыць, як пазбегнуць

• разумее прыроду і ролю лічбавых тэхналогій, у тым ліку сацыяльных медыя, штучнага інтэлекту; ведае пра іх магчымасці і патэнцыйныя рызыкі для асабістага жыцця, навучання, даследаванняў, працы і грамадскіх зносін;
• ведае пра асноўныя тэхналогіі і магчымасці, якія забяспечваюць доступ і інтэрактыўныя зносіны ў інфармацыйнай прасторы, спосабы адбору і метады праверкі надзейнасці крыніц; для вырашэння складаных жыццёвых задач і аўтаматызацыі дзеянняў, выбірае неабходныя праграмныя сродкі і абсталяванне, падбірае і неабходныя рэсурсы;
• разумее эканамічныя аспекты дзейнасці СМІ, вядзення бізнесу праз інтэрнет, правядзення

грашовых аперацый;

• ведае метады праверкі і дэкадавання інфармацыі і карыстаецца імі; разумее пагрозы, якія ўзнікаюць у выніку неаб'ектыўнай падачы інфармацыі;
• ведае прававыя і этычныя нормы

інтэрактыўнага карыстання інфармацыйнымі тэхналогіямі;

• валодае правіламі сеткавых зносін, ведае, як стварыць групу або запланаваць

мерапрыемства на сайце сацыяльнай сеткі і заахвоціць іншых да ўдзелу;

• ведае, як забяспечыць выкананне сваіх правоў, звязаных з выкарыстаннем медыя, напрыклад, як звярнуцца да адміністратара сайта па дапамогу, калі хтосьці размяшчае яго

прыватныя дадзеныя ў інтэрнэце;

• разумее эканамічныя і прававыя наступствы парушэння правоў інтэлектуальнай уласнасці і ліцэнзавання; напрыклад, разумее юрыдычныя і эканамічныя наступствы пры незаконным

капіяванні фільма

- ведае правілы карыстання ІКТ: напрыклад, ведае пра існаванне аўтарскіх правоў, прававой адказнасці за парушэнне законаў у інтэрнэце, што чалавека нельга

фатаграфаваць без яго згоды ці згоды бацькоў, што з дапамогай злога

паведамлення можна пакрыўдзіць чалавека, што нельга занадта доўга сядзець перад

маніторам камп'ютара або гуляць у гульні.

пагроз фізічнаму і псіхічнаму здароўю, выбірае спосабы абароны сябе і іншых ад рызык у лічбавым асяроддзі;

• ведае, што існуюць заканадаўчыя нормы адносна камунікацыі праз інтэрнэт, напрыклад, некаторыя палажэнні Крымінальнага кодэкса, Грамадзянскага кодэкса, заканадаўства аб абароне персанальных даных; ведае пра існаванне аўтарскіх правоў, плагіяту, прававой адказнасці за парушэнне законаў у інтэрнэце;
• ведае алгарытмы паводзінаў пры сутыкненні з інтэрнэт-тролямі, ботамі, кібербулінгам.

-ведае, як пазбегнуць пагроз фізічнаму і псіхічнаму здароўю пры ўзаемадзеянні ў лічбавай прасторы.

Навыкі

• знаходзіць інфармацыю, захоўвае дадзеныя на лічбавых носьбітах, пераўтварае інфармацыю з адной формы ў іншую з дапамогай прадстаўленых шаблонаў, параўноўвае розныя спосабы прадстаўлення інфармацыі;
• умее выкарыстоўваць адпаведнае праграмнае забеспячэнне (напрыклад,

Scratch) для стварэння, захавання і прайгравання простых набораў інструкцый, якія рэалізуюць запланаваныя алгарытмы;

• самастойна стварае, рэдагуе і захоўвае просты лічбавы кантэнт з тэксту, малюнкаў, гуку: напрыклад, стварае дакумент ў

тэкставым рэактары;

• выкарыстоўвае простыя схемы арганізацыі інфармацыі, напрыклад, стварае каталогі і тэчкі, і апісвае іх у зразумелай форме.
• умее адрозніваць факт ад меркавання;
• умее адрозніваць інфармацыйныя паведамленні ад рэкламных і забаўляльных: напрыклад, бачыць розніцу паміж

тэлевізійнымі навінамі і рэкламай або казкай і дзіцячай навукова-папулярнай перадачай.

• выкарыстоўвае ІКТ для навучання, асабістага і грамадскага жыцця, у тым ліку для вырашэння нестандартных задач: умее падключаць знешнія

прылады да камп'ютара або смартфона, а таксама ўсталяваць знешнія праграмы і аплікацыі;

карыстаецца тэкставымі і графічнымі рэдактарамі, электроннымі табліцамі, праграмамі для мантажу відэа і гуку і г.д;

• адаптуе і выкарыстоўвае лічбавае асяроддзе да асабістых патрэб; выбірае інструменты ІКТ для эфектыўнага прадстаўлення вынікаў сваёй працы, напрыклад, умее ствараць коміксы, плакаты, ролікі, інфаграфіку і т.п. з дапамогай анлайн сэрвісаў, якія дазваляюць хутка стварыць (напрыклад, дзякуючы шаблонам або генератарам) розныя лічбавыя прадукты;
• прымяняе розныя стратэгіі пошуку інфармацыі
• умее зрабіць аналіз і ацэнку крыніц інфармацыі, ацаніць дакладнасць інфармацыі, напрыклад, выкарыстоўвае энцыклапедыю каб пацвердзіць інфармацыю, змешчаную ў блогу; умее выбіраць крыніцы інфармацыі, карысныя ў адукацыйным працэсе;
• умее вызначаць адрозненні паміж фактычнай і іншай інфармацыяй, у тым ліку меркаваннямі, ацэнкамі і крытыкай;
• умее ідэнтыфікаваць рэкламныя паведамленні: ведае спосабы ўтойвання рэкламнага характару паведамлення, напрыклад, спонсарскі артыкул, спонсарскія каментары на дыскусійных форумах, продакт-плэйсмент у фільме;
• можа самастойна прымаць удзел у дыстанцыйным навучанні, у выбраных інтэрнэт-суполках;

• актыўна карыстаецца паслугамі інтэрнэту для навучання, асабістага развіцця і самавыяўлення, супрацоўніцтва з іншымі,

грамадскага жыцця; валодае інструментамі для вытворчасці ўласных медыяпрадуктаў і іх прэзентацыі

• крытычна выбірае крыніцы інфармацыі з улікам дадатковых крытэрыяў, такіх як актуальнасць, праўдзівасць і прастата выкарыстання;
• валодае навыкамі пошуку, адбору і апрацоўкі, інфармацыі на розных мовах, а таксама інтэрактыўнага ўзаемадзеяння з медыя; умее дэкадаваць і крытычна ацаніць

медыяпаведамленні любых жанраў і формаў, умее распазнаваць дэзынфармацыю і

маніпуляцыйныя прыёмы;

• свядома і адказна стварае свой вобраз у сетцы і выкарыстоўвае яго для дасягнення канкрэтных мэт, напрыклад, выкарыстоўвае блог у пэўным асяроддзі;
• умее ідэнтыфікаваць небяспечныя сітуацыі ў зносінах з іншымі карыстальнікамі (спробы

махлярства, агрэсіўныя атакі, парушэнне прыватнасці і правоў) і ведае, як ім супрацьстаяць;

• свабодна камбінуе розныя сабраныя

матэрыялы і стварае на іх аснове складаныя лічбавыя формы, напоўненыя зместам; напрыклад, блогі, вікі, гіпертэкставыя гісторыі, вэб-сайты, інтэрнэт-газеты або іншыя формы, заснаваныя на гіпертэкставай архітэктуры;

• умее вызначаць і аналізаваць этычныя праблемы з пункту гледжання сродкаў масавай

сацыяльных медыя, напрыклад, абменьвацца інфармацыяй, весці дыскусіі або знайсці прадукт ці паслугу і атрымаць аб ёй водгук ад іншых

карыстальнікаў;

• умее адрозніваць асноўныя жанры кіно і тэлебачання; напрыклад, апісаць сваімі словамі характарыстыкі трылера, рамантычнай камедыі, ток- шоу;
• творча выкарыстоўвае медыя: напрыклад, спрабуе самастойна або ў групе ствараць складаныя

візуальныя паведамленні: мемы, коміксы, постары, інфаграфіку, відэаролікі, падкасты)

• выбірае найболей прыдатную абарону для прылад і лічбавага кантэнту, бачыць патэнцыйныя рызыкі для лічбавых прылад;
• захоўвае бяспеку і лічбавую гігіену пры карыстанні ІКТ: абараняе свае і чужыя персанальныя даныя, выконвае прававыя і этычныя нормы карыстання

ІКТ, пазначае аўтараў пры капіяванні інфармацыі, не дапускае кібербулінгу, абразаў, выяўляе троляў і

ботаў і адпаведна на іх рэагуе.

інфармацыі і камунікацыі, можа знайсці дапамогу ў іх крытычным аналізе і вырашэнні праблем; напрыклад, у стане крытычна прааналізаваць праблему ў інтэрнэце;

- валодае навукамі шыфравання, умее

абараняць інфармацыю, базы дадзеных і персанальныя дадзеныя, а таксама распазнаваць і эфектыўна ўзаемадзейнічаць з праграмным забеспячэннем, прыладамі,

штучным інтэлектам і робатамі.

Каштоў насці/ стаўле нні

• разумее, што ўменне шукаць і аналізаваць інфармацыю важна ў жыцці, таму што гэта аснова для прыняцця розных рашэнняў;
• ведае, што праблема дабра і зла, хлусні і праўды таксама адносіцца да СМІ і анлайн- зносінаў; напрыклад, ведае, што інфармацыю з СМІ трэба правяраць, што трэба трымацца этычных нормаў пры размовах у

месенджарах і сацыяльных сетках;

• імкнецца трымацца ўсталяваных правілаў электроннай камунікацыі і выкарыстання

медыя: напрыклад, ведае, калі трэба павітацца, сказаць "дзякуй", "прабачце";

кансультуецца з дарослымі аб праблемах, якія ўзнікаюць пры выкарыстанні медыя (напрыклад, паведамляе аб неадэкватных паводзінах у інтэрнэце, просіць дапамогі).

• імкнецца да задавальнення пазнавальнага інтарэсу ў інфармацыйным асяроддзі; сочыць за навінамі, інтэгруе свае веды ў дзейнасць супольнасці, дапамагае іншым выявіць прабелы ў лічбавай

кампетэнцыі і ліквідаваць іх;

• накіраваны на этычнае ўзаемадзеянне ў віртуальнай прасторы, прытрымліваецца нормаў камунікацыі з улікам розных аўдыторый і культур;
• паважае аўтарскія правы;
• імкнецца да асабістага развіцця як кампетэнтнага карыстальніка і адказнага стваральніка беларускай інфармацыйнай прасторы;
• усведамляе адказнасць за сваю дзейнасць у сетцы інтэрнэт; рэкамендуе сябрам цікавыя і бяспечныя рэсурсы

• крытычнае і рэфлексіўнае стаўленне да даступнай інфармацыі, адказнае і этычнае карыстанне інтэрактыўнымі сродкамі і

інфармацыйнымі тэхналогіямі; павага да аўтарскіх правоў;

• імкненне пашыраць беларускамоўную інтэрнэт- прастору;
• усведамленне сваёй беларускай нацыянальна- моўнай і еўраатлантычнай цывілізацыйнай ідэнтычнасці як фільтра супраць прапаганды,

маніпуляцый і дэзінфармацыі;

• імкненне актыўна карыстацца і ствараць інфармацыйную прастору для культурных, сацыяльных, навучальных, прафесійных мэт.
• гатоўнасць да актыўнай абароны

канстытуцыйных свабод і правоў у сферы СМІ і камунікацыі; напрыклад, свабоды слова, права на інфармацыю, права на недатыкальнасць

прыватнага жыцця ў СМІ.