Абмяркоўваем ключавыя кампетэнцыі: персанальная, сацыяльна-эмацыйная і здаровага ладу жыцця

КК,

ступені адукацыі

Пачатковая (1-4)

Базавая (5-9)

Сярэдняя (10-11)

Кампетэнцыя: персанальная, сацыяльна-эмацыйная, здаровага ладу жыцця

Веды

• Ведае як апісаць эмоцыі і пачуцці;
• ведае як даследаваць эмоцыіі, ужываючы прапанаваныя стратэгіі;
• ведае пра свае пачуцці і паводзіны;
• звязвае эмоцыі ў розных сітуацыях з фізічнымі адчуваннямі ў целе;
• ведае прыкметы трывогі;
• ведае пра розніцу паміж людзьмі ў іх перавагах і недахопах;
• ведае пра добразычлівае стаўленне, этыкет і добрыя стасункі;
• ведае пра негатыўныя наступствы такой з’явы як “булінг”;
• ведае што звяртацца па дапамогу - гэта важна, разумее калі варта звяртацца па дапамогу;
• ведае што такое актыўнае слуханне;
• ведае што такое камандная праца;
• ведае, як уплывае фізічныя практыкаванні на псіхалагічны стан.

• Ведае пашыраны запас слоў, якія апісваюць эмоцыі і пачуцці. Ужывае да места, можа даць тлумачэнне эмоцыям сваімі словамі, знайсці апісанне ў тэксце і відэа;
• ведае, што за эмоцыямі стаяць фізічныя рэакцыі чалавека і яго культурна-гістарычныя асаблівасці;
• ведае пра сувязь эмоцый з паводзінамі;
• ведае як асабістыя характарыстыкі і перакананні звязаны з каштоўнасцямі чалавека;
• ведае што такое ўпэўненасць у сабе і як з ёй працаваць;
• ведае пра розніцу негатыўнага і пазітыўнага стрэса, “эўстрэс" і “дыстрэс”;
• ведае аб сацыяльных і псіха-эмацыйных зменах ў падлеткавым узросце;
• разумее ўзаемазвязанасць уласнага шчаця і дабрабыта супольнасці;
• ведае пра сувязь паміж тайм-менеджментам і дасягненнем поспеху, ведае пра план рэалізацыі;
• ведае пра добразычлівага стаўленне;
• ведае як весьці культурную камунікацыю;
• ведае розніцу паміж “вербальнай камунікацыяй” і “невербальнай камунікацыяй”;
• ведае пра ўзаемасувязь псіхалагічнага і фізічнага ў чалавека.

• Ведае пра сувязь псіхіцы і нервовай сістэмы, грунтуецца на біапсіхасацыяальнай мадэлі развіцця;
• ведае розніцу паміж пачуццямі і эмоцыямі, можа знаходзіць праяўленне эмацыйных рэакцый у літаратуры, фільмах, кампутарных гульнях;
• ведае, як называць агульначалавечыя каштоўнасці, аргументаваць, як яны дапамагаюць удасканальвацца, называць мэту, якой можна дасягнуць, следуючы каштоўнасцям, прызнаваць і выкарыстоўваць свае здольнасці і знешнюю дапамогу;
• ведае як канструктыўна выказваць негатыўныя эмоцыі;
• ведае пра псіхалагічныя асаблівасці падлеткаў, дарослых і дзяцей;
• ведае што такое псіхічнае здароўе, эўстрэс і дыстрэс, разумее як яны ўплываюць на паводзіны і псіхічнае здароўе, ведае пра сучасныя тэхнікі працы са стрэсам;
• ведае якія паслугі псіхалагічнай падтрымкі прадастаўляюцца ў грамадстве і якую псіхалагічную падтрымку можа атрымаць;
• ведае як аналізаваць і спрачацца, як асабістыя якасці і навыкі дапамагаюць умацаваць упэўненасць у сабе і выказваць самапавагу;
• ведае як пастаноўка мэты апісвае рэальныя ўмовы яе рэалізацыі;

• ведае пра ўплыў каштоўнасцей на паводзіны, мае ўяўленне пра паняцце сэнсу

жыцця.

Навыкі

• самастойна ставіць сабе мэты на дзень у школе;
• вызначае свае жаданні і волю, заўважае розніцу паміж “трэба” і “хачу”;
• аналізуе навыкі, здольнасці і таленты, выкарыстоўвае іх у класе, сям'і, супольнасці з дапамогай дарослага;
• даследуе ўпэўненасць у сабе, аналізуе сітуацыі ўпэўненасці і жаданыя паляпшэнні;
• актыўна слухае, прыглядаецца, умее заўважаць змены ў сваім целе і псіхалагічным стане, удзельнічае ў рэлаксацыйных практыках, майндфулнес;
• фіксуе эмацыйныя рэакцыі, праводзіць даследаванні па частаце іх праяўлення;
• ужывае метады паніжэння стрэсу;
• прымяняе на практыцы навыкі актыўнага слухання, заводзіць размовы і актыўна камунікуе;
• выкарыстоўвае навыкі каманднай працы пры арганізацыі дарослым;
• выкарыстоўвае веды пра “булінг”, паведамляе адразу даросламу ці настаўніку пра падазроныя дзеянні ў класе.

• распазнае і называе стымулы, якія вызываюць эмоцыі. Разумее прычыны сваіх эмоцый;
• аналізуе, як асабістыя якасці і навыкі можна выкарыстоўваць для дапамогі іншым у супольнасці і сям'і, эмпатычна адчувае эмацыйны стан блізкіх;
• аналізуе ўплыў станоўчых і адмоўных думак на паводзіны і эмоцыі іншага чалавека;
• распазнае і кантралюе непрыемныя эмоцыі і пачуцці, экалагічным чынам вырашае канфліктныя сітуацыі;
• распазнае праўдзівую інфармацыю і адрозніваць яе ад недакладнай;
• разумее свае абмежаванні і перавагі, імкнецца рэалізаваць свой патэнцыял найлепшым чынам. Пашырае веды пра сябе дзякуючы псіхалагічным даследаванням на уроках;
• разважае аб сацыяльных і эмацыйных зменах у падлеткавым узросце і як гэтыя змены ўплываюць на асабістыя характарыстыкі, навыкі і інтарэсы;
• тлумачыць, як распаўсюджванне недакладнай інфармацыі можа нанесці шкоду іншаму чалавеку ці суполцыі, якія наступствы могуць быць для абодвух бакоў;
• абмяркоўвае, як выказаць падтрымку, калі кагосьці несправядліва паўкрыўдзілі;
• аналізуе пасіўныя, агрэсіўныя і напорыстыя паводзіны і вучыцца спакойна рэагаваць на гнеўныя ці крыўдныя паводзіны;
• выкарыстоўвае практыкі кантролю свайго эмацыйнага стану на іншых уроках, жыццёвых актыўнасцях;
• заўважае і рэгулярна практыкуе навыкі ўстойлівасці да знешніх раздражняльнікаў;

• разглядае розныя сітуацыі і аналізуе, як адчувае сябе чалавек, які адчувае адхіленне, зневажэнне, здзекі, вучыцца рэагаваць на эмоцыі іншага чалавека;
• тлумачыць, у якіх сітуацыях немагчыма змяніць эмоцыі, таму важна засяродзіцца на іншых рэчах;
• аналізуе прычыны гневу і ўжывае метады кіравання гневам;
• паказвае, як накіраваць свае думкі, дзеянні і эмоцыі ў пазітыўнае русла;
• тлумачыць, куды ісці, калі не ўдаецца кантраляваць трывогу, стрэс або іншыя трывожныя эмоцыі;
• прагназуе і тлумачыць, як і чаму асабістыя каштоўнасці дапамагаюць ацаніць ці прадухіліць наступствы негатыўных эмоцый;
• аналізуе розныя асабістыя прыклады, даследуе, што можа стаць унутраным і знешнім трыгерам стрэсу ў паўсядзённым жыцці;
• ужывае вядомыя і вывучае новыя спосабы кіравання стрэсам і моцнымі эмоцыямі;
• даследуючы свае здольнасці, вучыцца распазнаваць сітуацыі, у якіх яны не могуць нічога змяніць і ў якіх могуць на іх уплываць і змяняць;
• разважае і аналізуе, як асабістыя каштоўнасці дапамагаюць удасканальвацца;
• аналізуе, як дасягненне адукацыйных мэт уплывае на дасягненне доўгатэрміновых жыццёвых і кар'ерных мэт у сувязі с сэнсам жыцця;
• стварае план рэалізацыі асабістых і кар'ерных мэт сыходзячы з уласных патрэб;

• даследуе ўласныя межы эмацыйнага рэагавання, займае найлепш адпаведную ролю ў класе;
• аналізуе і выяўляе пачуцці ахвяры, вінаватага і сведкі здзекаў пры “булінгу”.
• даследуе, як супольнасць дапамагае палепшыць таленты і здольнасці чалавека ці групы;
• вучыцца, як асабіста садзейнічаць у павышэнні дабрабыту супольнасці і ўмацаванні ўпэўненасці ў сабе;
• ставіць мэту на год навучання, разбівае яе на больш дробныя крокі, прагназуе крокі і тэрміны для рэалізацыі;
• доўгатэрміновыя мэты навучання спалучаюцца з мэтамі кар'еры;
• крытэрыі поспеху ствараюцца для ацэнкі крокаў рэалізацыі мэты, тлумачыць, як матываваць сябе перад тварам няўдач або перашкод;
• тлумачыць, як размеркаванне ўлады ўплывае на зносіны ў групе або камандзе, пры працы ў групе слухае і ацэньвае прапанаваныя ідэі, а не асоб, якія гэтыя ідэі прадставілі.

• аналізуе, што такое псіхічнае здароўе, высвятляе, што такое “эўстрэс" і “дыстрэс”, як яны ўплываюць на паводзіны і псіхічнае здароўе;
• аналізуе і выяўляе, што можа перашкодзіць дасягненню мэты, планаваць спосабы пераадолення гэтых перашкод;
• называе свае захапленні, інтарэсы, якасці асобы, таленты, неабходныя для рэалізацыі планаў на будучыню;
• плануе прафесійную кар'еру і валанцёрскія магчымасці
• тлумачыць, як незадаволеныя патрэбы звязаны з думкамі, эмоцыямі і паводзінамі;
• аналізуе што такое эмпатыя, прыводзіць прыклады таго, як паводзіны аказваюць станоўчы або адмоўны ўплыў на эмоцыі іншага чалавека, абгрунтоўвае, чаму важна ствараць клапатлівую сераду навучання;
• знаходзіць фактары, якія аб'ядноўваюць групу і спрыяюць дасягненню мэтаў;
• тлумачыць, як прымаць правільныя рашэнні пад ціскам аднагодкаў;
• прыводзіць прыклады таго, як аднагодкі могуць дапамагчы прымаць правільныя рашэнні.

Каштоўн

асці/ стаўленн і

• Усведамляюць важнасць захавання здароўя і дабрабыту. Вучацца простым практыкам, такім як рэгулярнае мыццё рук, правільнае харчаванне і фізічная актыўнасць. Напрыклад, могуць з задавальненнем удзельнічаць у фізкультурных занятках у школе і ўжываць фрукты на перакусы, разумеючы, што гэта карысна для здароўя;
• пачынаюць заўважаць розніцу паміж сабой і іншымі, разумеюць сваю

• Пачынаюць усведамляць уплыў гарманальных змен на сваё цела і псіхіку. Актыўна цікавяцца пытаннямі здароўя, фізічнага развіцця, пачынаюць выпрацоўваць звычкі, якія дапамогуць падтрымліваць здароўе на працягу жыцця. Вучацца метадам кіравання стрэсам і эмацыянальнымі станамі. Напрыклад, могуць пачаць займацца спортам, каб падтрымліваць форму і паляпшаць настрой, а таксама выкарыстоўваць метады рэлаксацыі, каб справіцца са стрэсам перад экзаменамі;

• Усведамляюць важнасць захавання здароўя і дабрабыту, а таксама разбіраюцца ў складаных аспектах псіхічнага і фізічнага здароўя. Напрыклад, могуць разумець неабходнасць балансу паміж вучобай і адпачынкам, выбіраюць здаровы лад жыцця, удзельнічаюць у занятках ёгай або фітнесам, каб справіцца са стрэсам перад экзаменамі;
• прымаюць і шануюць унікальнасць сябе і іншых людзей, глыбока разумеюць важнасць каштоўнасці чалавечага жыцця. Напрыклад, актыўна ўдзельнічаюць у валанцёрскіх

ўнікальнасць, унікальнасць сваіх эмацыйных рэакцый, параўноўваюць гэты вопыт з іншымі. Вучацца паважаць і прымаць адрозненні.

Напрыклад, у класе могуць абмяркоўваць, што ў кожнага ёсць свае асаблівасці і што гэта робіць кожнага асаблівым і важным;

• усведамляюць асновы дэмакратычных каштоўнасцей, вучацца разумець, што ўсе людзі роўныя і што канфлікты можна вырашаць мірна. Напрыклад, падчас гульняў у двары вучацца дамаўляцца і знаходзіць кампрамісныя рашэнні,ці, калі ўзнікаюць спрэчкі ў класе;
• разумеюць, што навучанне - гэта цікавы і важны працэс, які працягваецца ўсё жыццё. Вучацца атрымліваць задавальненне ад новага ведання і навыкаў. Напрыклад, з ахвотай вучацца чытаць і лічыць. Нарпыклад, шукаюць сувязь навучання іі поспеху ў куміраў, прычыны-следства поспеху;
• заўважаюць, што праца ў групе можа быць вельмі эфектыўнай. Вучацца супрацоўнічаць, дзяліцца цацкамі, дапамагаюць іншым. Напрыклад, падчас працы над групавым праектам у школе вучацца выконваць розныя ролі і падтрымліваць адно аднаго;
• разумеюць важнасць пастаноўкі мэтаў і адказнасці за іх дасягненне. Вучацца выбіраць і выкарыстоўваць розныя сродкі для дасягнення мэтаў. Напрыклад, могуць паставіць мэту вывучыць верш і распрацаваць план,

• больш глыбока ўсведамляюць сваю ўнікальнасць і ўнікальнасць іншых, эмацыйнае рэагаванне і асаблівасці ў паводзінах. Шукаюць сваю ідэнтычнасць, адчуваюць адзіноту і заўважаюць непадабенства з іншымі, а гэтаксама прагнуць належыць да пэўнай суполкі. Пазітыўнае ўспрымання сябе і іншых праз хобі, якое іх цікавіць. Напрыклад, далучэнне да клубу ці секцыі, дзе знаходзяць аднадумцаў;
• развіваюць крытычнае мысленне, аналізуюць сацыяльныя нормы і стэрэатыпы, вучацца разумець і прымаць іншыя пункты гледжання. Вучацца эфектыўна вырашаць канфлікты, не падтрымліваць стэрэатыпы і разумець права на памылку. Напрыклад, прымаюць удзел у дэбатах, дзе навучаюцца аргументаваць свае меркаванні і слухаць іншыя пункты гледжання;
• пачынаюць разумець, што навучанне - гэта працяглы працэс. Вучацца планаваць сваё навучанне, ставіць доўгатэрміновыя мэты і матываваць сябе для дасягнення гэтых мэтаў. Ставяць мэту і распрацоўваюць план з канкрэтнымі задачамі, каб дасягнуць гэтай мэты. Напрыклад, арганізацыя ўласнага навучальнага тыдня;
• усведамляюць значэнне каманднай працы, вучацца эфектыўна супрацоўнічаць у групах, падтрымліваць і матываваць адно аднаго. Навучаюцца ацэньваць уласны ўклад у агульную справу і паважаць працу іншых. Напрыклад, арганізоўваюць і ўдзельнічаюць у сістэме самакіравання ў школе;
• сутыкаюцца з больш складанымі праблемамі, вучацца аналізаваць іх і шукаць канструктыўныя рашэнні, захоўваючы пры гэтым добразычлівае стаўленне. Вучацца глядзець на праблемы з розных бакоў і знаходзіцьі кампрамісныя рашэнні. Могуць удзельнічаць у валанцёрскай дзейнасці, дзе неабходна вырашаць праблемы

праектах, дапамагаючы розным сацыяльным групам, падтрымліваюць рухі за правы чалавека.

• прымаюць і шануюць дэмакратычныя каштоўнасці, разумеюць важнасць роўнасці і правоў. Напрыклад, удзельнічаюць у дэбатах і дыскусіях на тэму сацыяльных і палітычных праблем, разумеючы шкоднасць існавання стэрыятыпаў;
• усведамляюць, што навучанне - гэта працэс на ўсё жыццё, і плануюць сваё будучыню, улічваючы неабходнасць бесперапыннага адукацыйнага развіцця. Напрыклад, даследуюць розныя варыянты прафесійнага і акадэмічнага развіцця, наведваюць дні адкрытых дзвярэй універсітэтаў, плануюць стажыроўкі;
• разумеюць важнасць супрацоўніцтва і ўзаемадзеяння ў групах, як у школе, так і ў іншых сферах жыцця. Напрыклад, актыўна ўдзельнічаюць у школьных праектах, клубах і камандах, разумеючы, што эфектыўная работа ў групе можа прывесці да лепшых вынікаў;
• разумеюць важнасць пастаноўкі мэтаў і адказнасці за іх дасягненне, плануюць будучыню з улікам прафесійных і асабістых мэтаў. Напрыклад, складаюць дэталёвыя планы падрыхтоўкі да ўступных экзаменаў, вызначаюць тэрміны і этапы дасягнення пастаўленых мэтаў. Альбо фінансавую граматнасць;
• развіваюць навыкі рашэння праблем, становяцца ўсё больш устойлівымі да жыццёвых выклікаў. Напрыклад, могуць аналізаваць і вырашаць канфлікты ў асабістых і сацыяльных адносінах, удзельнічаюць у праграмах па развіцці лідэрскіх навыкаў;

ўнікальнасць, унікальнасць сваіх эмацыйных рэакцый, параўноўваюць гэты вопыт з іншымі. Вучацца паважаць і прымаць адрозненні.

Напрыклад, у класе могуць абмяркоўваць, што ў кожнага ёсць свае асаблівасці і што гэта робіць кожнага асаблівым і важным;

• усведамляюць асновы дэмакратычных каштоўнасцей, вучацца разумець, што ўсе людзі роўныя і што канфлікты можна вырашаць мірна. Напрыклад, падчас гульняў у двары вучацца дамаўляцца і знаходзіць кампрамісныя рашэнні,ці, калі ўзнікаюць спрэчкі ў класе;
• разумеюць, што навучанне - гэта цікавы і важны працэс, які працягваецца ўсё жыццё. Вучацца атрымліваць задавальненне ад новага ведання і навыкаў. Напрыклад, з ахвотай вучацца чытаць і лічыць. Нарпыклад, шукаюць сувязь навучання іі поспеху ў куміраў, прычыны-следства поспеху;
• заўважаюць, што праца ў групе можа быць вельмі эфектыўнай. Вучацца супрацоўнічаць, дзяліцца цацкамі, дапамагаюць іншым. Напрыклад, падчас працы над групавым праектам у школе вучацца выконваць розныя ролі і падтрымліваць адно аднаго;
• разумеюць важнасць пастаноўкі мэтаў і адказнасці за іх дасягненне. Вучацца выбіраць і выкарыстоўваць розныя сродкі для дасягнення мэтаў. Напрыклад, могуць паставіць мэту вывучыць верш і распрацаваць план,

• больш глыбока ўсведамляюць сваю ўнікальнасць і ўнікальнасць іншых, эмацыйнае рэагаванне і асаблівасці ў паводзінах. Шукаюць сваю ідэнтычнасць, адчуваюць адзіноту і заўважаюць непадабенства з іншымі, а гэтаксама прагнуць належыць да пэўнай суполкі. Пазітыўнае ўспрымання сябе і іншых праз хобі, якое іх цікавіць. Напрыклад, далучэнне да клубу ці секцыі, дзе знаходзяць аднадумцаў;
• развіваюць крытычнае мысленне, аналізуюць сацыяльныя нормы і стэрэатыпы, вучацца разумець і прымаць іншыя пункты гледжання. Вучацца эфектыўна вырашаць канфлікты, не падтрымліваць стэрэатыпы і разумець права на памылку. Напрыклад, прымаюць удзел у дэбатах, дзе навучаюцца аргументаваць свае меркаванні і слухаць іншыя пункты гледжання;
• пачынаюць разумець, што навучанне - гэта працяглы працэс. Вучацца планаваць сваё навучанне, ставіць доўгатэрміновыя мэты і матываваць сябе для дасягнення гэтых мэтаў. Ставяць мэту і распрацоўваюць план з канкрэтнымі задачамі, каб дасягнуць гэтай мэты. Напрыклад, арганізацыя ўласнага навучальнага тыдня;
• усведамляюць значэнне каманднай працы, вучацца эфектыўна супрацоўнічаць у групах, падтрымліваць і матываваць адно аднаго. Навучаюцца ацэньваць уласны ўклад у агульную справу і паважаць працу іншых. Напрыклад, арганізоўваюць і ўдзельнічаюць у сістэме самакіравання ў школе;
• сутыкаюцца з больш складанымі праблемамі, вучацца аналізаваць іх і шукаць канструктыўныя рашэнні, захоўваючы пры гэтым добразычлівае стаўленне. Вучацца глядзець на праблемы з розных бакоў і знаходзіцьі кампрамісныя рашэнні. Могуць удзельнічаць у валанцёрскай дзейнасці, дзе неабходна вырашаць праблемы

праектах, дапамагаючы розным сацыяльным групам, падтрымліваюць рухі за правы чалавека.

• прымаюць і шануюць дэмакратычныя каштоўнасці, разумеюць важнасць роўнасці і правоў. Напрыклад, удзельнічаюць у дэбатах і дыскусіях на тэму сацыяльных і палітычных праблем, разумеючы шкоднасць існавання стэрыятыпаў;
• усведамляюць, што навучанне - гэта працэс на ўсё жыццё, і плануюць сваё будучыню, улічваючы неабходнасць бесперапыннага адукацыйнага развіцця. Напрыклад, даследуюць розныя варыянты прафесійнага і акадэмічнага развіцця, наведваюць дні адкрытых дзвярэй універсітэтаў, плануюць стажыроўкі;
• разумеюць важнасць супрацоўніцтва і ўзаемадзеяння ў групах, як у школе, так і ў іншых сферах жыцця. Напрыклад, актыўна ўдзельнічаюць у школьных праектах, клубах і камандах, разумеючы, што эфектыўная работа ў групе можа прывесці да лепшых вынікаў;
• разумеюць важнасць пастаноўкі мэтаў і адказнасці за іх дасягненне, плануюць будучыню з улікам прафесійных і асабістых мэтаў. Напрыклад, складаюць дэталёвыя планы падрыхтоўкі да ўступных экзаменаў, вызначаюць тэрміны і этапы дасягнення пастаўленых мэтаў. Альбо фінансавую граматнасць;
• развіваюць навыкі рашэння праблем, становяцца ўсё больш устойлівымі да жыццёвых выклікаў. Напрыклад, могуць аналізаваць і вырашаць канфлікты ў асабістых і сацыяльных адносінах, удзельнічаюць у праграмах па развіцці лідэрскіх навыкаў;