Абмяркоўваем ключавыя кампетэнцыі: грамадзянская

КК,  ступені адукацыі

Пачатковая (1-4)

Базавая (5-9)

Сярэдняя (10-11)

Кампетэнцыя: грамадзянская

Веды

• - ведае, што кожны чалавек мае правы і можа прывесці прыклады правоў, што маюць дзеці ў Беларусі і свеце;
• - сваімі словамі можа растлумачыць, што такое дзяржаўная ўлада і навошта яна патрэбна;
• - ведае галоўныя падзеі гісторыі Беларусі і асноўныя святы краіны;
• - можа назваць важнейшыя ўстановы беларускай дзяржавы і растлумачыць, навошта яны патрэбныя;
• - ведае, што ў грамадстве існуюць правілы, пагадненні, законы і чаму яны важныя;
• - ведае прыкметы цкавання, булінгу і разумее іх негатыўныя наступствы;
• - ведае, якія адносіны мае да беларускай дзяржавы, называе свае асноўныя правы і абавязкі як грамадзяніна;
• - ведае, чаму трэба абараняць прыроду і культурныя каштоўнасці;
• - можа назваць асноўныя грамадскія арганізацыі, якія ёсць у школе ці па месцу жыхарства. 

• - можа назваць асноўныя дакументы, у якіх выкладзены правы чалавека і правы дзіцяці, іх значэнне;
• - разумее, што правы чалавека з'яўляюцца ўніверсальнымі, неадчужальнымі і непадзельнымі і што кожны чалавек не толькі мае правы чалавека, але і абавязаны выконваць правы іншых людзей;
• - ведае ключавыя падзеі гісторыі Беларусі, Еўропы, свету, якія маюць доўгатэрміновы ўплыў; 
• - разумее, што мінулае ўспрымаецца па-рознаму ў залежнасці ад прыналежнасці да пэўнага пакалення, сацыяльнага слоя,  гендару, а таксама прыналежнасці да этнічных, моўных і рэлігійных супольнасцяў і розных светапоглядаў у грамадстве;
• - ведае, што такое грамадзянская супольнасць, чаму яе неабходна развіваць і ўмацоўваць;
• - ведае і называе асноўныя беларускія і міжнародныя інстытуты, што абараняюць правы чалавека;
• - ведае, што такое прамая і прадстаўнічая дэмакраты, і  разумее, што грамадзяне могуць удзельнічаць у грамадскіх  абмеркаваннях і прыняцці рашэнняў, а таксама могуць уплываць на палітыку і грамадства, у тым ліку разумее ролю ў гэтым працэсе грамадзянскай супольнасці і НДА;
• - ведае і апісвае прынцып падзелу ўлад, пералічвае функцыі парламента, урада, судоў;
• - ведае асаблівасці і значэнне дзейнасці грамадскіх арганізацый ў сваім жыццёвым асяроддзі, рэгіёне, краіне;
• - распазнае сітуацыі, калі парушаюцца асабістыя або чужыя правы, абмяжоўваюцца свабоды, і ведае, што можна зрабіць самому і  куды неабходна звяртацца за дапамогай;
• - разумее значэнне супрацоўніцтва ў дэмакратычных працэсах.

• - ведае асноўныя міжнародныя і нацыянальныя дакументы, якія абараняюць правы чалавека, разумее сэнс дакументаў і функцыянальнасць інстытутаў, апісвае абавязкі дзяржаў у адносінах да правоў чалавека;
• - разумее, як прынцыпы правоў чалавека прымяняюцца на практыцы да канкрэтных сітуацый, як могуць узнікаць парушэнні правоў чалавека, як можна змагацца з гэтымі парушэннямі правоў чалавека;
• - разумее і тлумачыць свой статус грамадзяніна, вызначае магчымасці і праблемы  для грамадзянскай дзейнасці; 
• - ведае, што ўсе законы павінны адпавядаць міжнародным нормам і  стандартам у галіне правоў чалавека, быць справядлівымі і абгрунтаванымі;
• - разумее, што дзяржава мусіць функцыяваць толькі на падставе прававых нормаў, што дзяржаўныя службоўцы  павінны падпарадкоўвацца закону і не злоўжываць гэтай уладай;
• - ведае, што дзяржава ўмацоўваецца не толькі абаронай  ад знешніх пагроз, але клопатам аб грамадстве, захаванні культурнай спадчыны і навакольнага асяроддзя;.
• - разумее, што гістарычныя наратывы маюць некалькі ўзроўняў і спосабаў інтэрпрэтацыі; 
• - распазнае праявы мовы варожасці і прапаганду, прадстаўленыя ў СМІ, і ведае, што такое маніпуляванне інфармацыяй і чым яно шкоднае для асобы і дзяржавы;.
• - ведае, што існуюць сродкі прававой абароны ад дзеянняў дзяржаўных службоўцаў і органаў, якя парушаюць правы чалавека;
• - ведае, як эфектыўна супрацьстаяць гвалту і  цкаванню ва ўласным асяроддзі,  розных супольнасцях і ўмовах;
• - разумее, як індывідуальны ўдзел спрыяе ўмацаванню грамадзянскай супольнасці і дэмакратычнай дзяржавы, стварэнню ўстойлівага экалагічнага асяроддзя.

Навыкі

• - можа растлумачыць, чаму кожны павінен паважаць правы іншых;
• - удзельнічае ў распрацоўцы пагадненняў у класе, можа растлумачыць, чаму неабходны такія пагадненні ў класе, сям’і, грамадстве (правілы дарожнага руху);
• - выконвае асноўныя правілы паводзін і пагадненні, якія прыняты ў розных супольнасцях  (сям'я, клас, школа, правілы дарожнага руху);
• - выконвае ўзятыя на сябе абавязацельствы (дапамога сябрам і  блізкім, хатнія і класныя справы);
• - можа знайсці інфармацыю і прыклады, як у вершах, казках і фільмах закранаюцца тэмы правоў чалавека (напрыклад, права на жыццё, сям’ю і бяспеку);
• - дзеліцца сваімі ідэямі пра тое, як і калі супрацоўнічаць з сябрамі, членамі сям’і і суседзямі, прыводзяць прыклады такога супрацоўніцтва;
• - можа стварыць любога фармату навіну, звязаную з жыццем класа, аналізуе навіны пра класнае жыцце, створаныя іншымі вучнямі, ацэньвае іх праўдзівасць;
• - выкарыстоўвае веды пра цкаванне, гвалт, здзекі,  “булінг”, паведамляе адразу даросламу ці настаўніку пра падазроныя дзеянні ў класе і групе.

• - аналізуе ўплыў свайго дзеяння (бяздзеяння) на іншых асоб грамадства;
• - абгрунтавана тлумачыць, навошта чалавеку грамадзянства;
• можа аргументавана даказаць, што пагадненні з’яўляюцца асновай для стварэння законаў, тлумачыць вынікі невыканання законаў і прыводзіць прыклады такіх паводзінаў;
• - аналізуе сітуацыі парушэння правоў чалавека і дае канкрэтныя прыклады таго, як можна абараніць людзей, чые правы былі парушаныя;
• - аргументуе меркаванне, чаму для Беларусі важна ўваходзіць у міжнародныя арганізацыі і прыводзіць іх прыклады, тлумачыць, як міжнароднае супрацоўніцтва ўплывае на нацыянальную палітыку;
• - аналізуе гістарычныя падзеі з апорай на сведчанні першакрыніц, разуменне прычын і наступстваў, змены і пераемнасць;
• - адрознівае   факты ад  меркаванняў, перадузятасць ад аб’ектыўнасці;
• - удзельнічае ў грамадзянскай актыўнасці (ініцыявахў) з бліжэйшага атачэння і абмяркоўвае іх значэнне для класа, школы;
• - знаходзіць і параўноўвае інфармацыю пра адну і тую ж падзею ў розных крыніцах, аналізуе інфармацыю з розных СМІ;
• - параўноўвае і ацэньвае змест, абавязкі і наступствы дзейнасці мясцовай улады;
• - умее даследаваць мясцовыя праблемы і прапанаваць спосабы іх рашэння;
• - спалучае розныя меркаванні і знаходзіць шляхі вырашэння грамадскіх праблем.зыходзячы з розных пунктаў гледжання;
• - умее рознымі сродкамі супрацьстаяць цкаванню, гвалту, праявам нецярпімасці як у рэальным, так і віртуальным свеце.

• - аналізуе дэмакратычныя працэсы, функцыяванне дэмакратычных інстытутаў, уключаючы ролю палітычных партый, выбараў і галасавання;
• - аналізуе выклікі, якія стаяць перад Беларуссю, і магчымасці, якія ўзнікаюць пры ўдзеле ў дзейнасці міжнародных арганізацый;
• - аналізуе і ацэньвае метады падачы варожай прапаганды, аб'ектыўна і аргументавана тлумачыць важнасць СМІ для грамадзянскай супольнасці;
• - даследуе далікатныя і супярэчлівыя тэмы гісторыі адказным чынам, каб падарваць уплыў аднабаковых, перадузятых і палітызаваных поглядаў на мінулае і давесці яго складаны і шматмерны характар;
• - ініцыюе і ўдзельнічае ў сацыяльных і экалагічных ініцыятывах па ўмацаванні навакольнага асяроддзя, у рэгулярных і выпадковых грамадскіх мерапрыемствах, валанцерскай, дабрачыннай дзейнасці і заклікае да ўдзелу іншых; 
• удзельнічае ў грамадскай дзейнасці (напрыклад, у няўрадавых арганізацыях (НДА), моладзевых няўрадавых арганізацыях;
• - ацэньвае ўплыў свайго дзеяння (бяздзеяння) на іншых чальцоў грамадства, аналізуе замежны досвед;
• - прымае актыўныя дзеянні, калі парушаюцца асабістыя або чужыя правы, абмяжоўваюцца свабоды як у рэальным, так і віртуальным свеце;
• - рэалізоўвае мірныя шляхі вырашэння канфліктаў і прыводзіць прыклады з асабістага, сямейнага, грамадскага жыцця;
• - тлумачыць, што такое санкцыя, прыводзіць прыклады яе прымянення пры парушэнні пагадненняў і законаў.

Каштоўнасці/ стаўлен

ні

• - мае і шануе сваё і чужое меркаванне, улічвае свае і чужыя патрэбы;
• - мае пачуццё ўласнай годнасці і ўпэўненасць ў сабе;
• шануе нацыянальныя сімвалы Беларусі, праяўляе любоў да роднага краю, краіны, імкненне да  іх росквіту;
• - заахвочаны і з інтарэсам удзельнічае ў самакіраванні класа, школы (з дапамогай бацькоў і настаўнікаў);
• - усведамляе і паказвае, што бярэ на сябе адказнасць за ўласныя ўчынкі (у тым ліку зробленыя памылкі); 
• - праяўляе гатоўнасць не быць простым назіральнкам, калі парушаюцца годнасць і  правы іншых людзей. 

• - усведамляе, што правы чалавека заснаваныя на годнасці, якая з'яўляецца неад'емным правам усіх людзей;
• - упэўнены, што дэмакратычныя выбары заўсёды павінны праводзіцца свабодна справядліва, у адпаведнасці з міжнародным стандартам і нацыянальным заканадаўствам без парушэнняў і фальсіфікацый;
• - упэўнены, што ўсе дзяржаўныя інстытуты павінны паважаць, абараняць выконваць правы чалавека;
• паважае і абараняе незалежнасць і суверэнітэт беларускай дзяржавы;
• - праяўляе рашучасць у асуджэнні вайны, прадухіленні  агрэсіі і любых форм гвалту і парушэння правоў чалавека і супрацьдзеяння ім;
• - усведамляе напазбежнасць існавання палітычных рознагалоссяў і канфлікту меркаванняў у дэмакратычных грамадствах і праяўляе настойлівасць у пераадоленні мірным шляхам гэтых рознагалоссяў і канфліктаў;
• - заахвочаны ў справядлівым, раўнапраўным уліку інтарэсаў розных людзей і росквіце вольнага ад сацыяльных бар'ераў грамадства, мірнай  і стабільнай будучыні для ўсіх.

• - усведамляе ўзаемасувязь паміж правамі чалавека, дэмакратыяй, свабодай, справядлівасцю, мірам і бяспекай;
• - усведамляе, што могуць быць розныя падыходы да тлумачэння і вопыту ў галіне правоў чалавека ў розных грамадствах і культурах, але існуюць міжнародна ўзгодненыя юрыдычныя дакументы, якія ўстанаўліваюць мінімальныя мадэлі правоў чалавека, незалежна ад культурнага кантэксту;
• - крытычна ацэньвае складаныя ўзаемасувязі паміж мінулым, сучаснасцю і будучыняй, у тым ліку трагічны вопыт гвалту і адчужэння, а таксама ўсіх форм нецярпімасці і дыскрымінацыі;
• шануе гістарычную дакладнасць і вывучэнне розных пунктаў гледжання на аснове крыніц і гістарычных прац;
• - імкнецца да захавання гістарычнай памяці і супрацьдзеяння адмаўленню і скажэнню даказаных падзей мінулага;
• - паважае  суверэнітэт і праяўляе гатоўнасць абараняць незалежнасць  беларускай дзяржавы;
• - праяўляе гатоўнасць і жаданне ўдзельнічаць у дэмакратычным працэсе прыняцця рашэнняў на розных узроўнях грамадскай дзейнасці;
• - праяўляе рашучасць і гатоўнасць  актыўна абараняць правы законнымі сродкамі.