Міжнародныя даследаванні сведчаць, што эфектыўнае развіццё ключавых кампетэнцый і базавых навыкаў немагчыма без рэфармавання зместу адукацыі і педагагічных практык.
Усе актуальныя рамачныя адукацыйныя дакументы (ЮНЕСКА: пераасэнсоўваем нашу будучыню разам. Новы сацыяльны кантракт на адукацыю, Будучыня адукацыі і навыкаў 2030. Компас навучання АЭСР да 2030 года, ЕС: Ключавыя кампетэнцыі для ўсіх) заклікаюць узмацніць мэтанакіраванае каштоўнаснае выхаванне навучэнцаў, развіваць кампетэнцыі, неабходныя для паспяховага жыцця ў сучасным свеце, забяспечыць устойлівыя базы ведаў і звязаць змест навучання з рэчаіснасцю жыцця. У выніках даследаванняў падкрэсліваецца надзвычайная запатрабаванасць і важнасць эфектыўнага фармавання ў школе сацыяльна-эмацыйных навыкаў навучэнцаў. Мяркуецца, што змест навучання стане асновай для развіцця ключавых кампетэнцый і базавых навыкаў вучняў.
Што сёння робіцца ў гэтым кірунку ў сістэме школьнай адукацыі Беларусі?
Прапануем азнаёміцца з апублікаванымі вынікамі круглага стала "Сацыяльна-эмацыйныя навыкі як фактар паспяховасці асобы ў ХХI стагоддзі", які адбыўся 15 снежня ў Нацыянальным інстытуце адукацыі.
Якія аспекты фармавання сацыяльна-эмацыйных навыкаў абмяркоўваліся?
Намеснік дырэктара НІА па навукова-даследчай рабоце, доктар педагагічных навук Вольга Зелянко адзначыла, што беларускія навукоўцы працягваюць работу па стварэнні ў нашай краіне "сістэмы фармавання навыкаў XXI стагоддзя дзяцей і навучэнскай моладзі (уключаючы сацыяльна-эмацыйныя навыкі) у рамках агульнай сярэдняй, прафесійна-тэхнічнай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі Рэспублікі Беларусь" і ўзаемадзейнічаюць у гэтай сферы з экспертамі праграм ЮНІСЭФ па адукацыі.
На круглым стале былі прадстаўлены:
- міжнародны вопыт фармавання сацыяльна-эмацыйных навыкаў, а таксама іх ўзроўні (прасочвалася ідэя неабходнасці комплекснага фармавання і стварэння адукацыйнага асяроддзя, якое развівае сацыяльна-эмацыйныя навыкі);
- прэзентацыя Плана дзеянняў па фармаванні сацыяльна-эмацыянальных навыкаў у дзяцей і навучэнскай моладзі, падрыхтаваная супрацоўнікамі Нацыянальнага інстытута адукацыі (адзначана, што гэты план мае адкрыты характар, кожны жадаючы мае права ўнесці свае прапановы для яго дапаўнення);
- даклад, у якім былі вызначаны ключавыя навыкі для сацыяльна-эмацыйнага развіцця навучэнцаў каледжаў (па выніках праведзеных фокус-груп, панэльных дыскусій з навучэнцамі, кансультацый з педагогамі);
- досвед стварэння дыягнастычнага інструментарыя для вывучэння сфармаванасці сацыяльна-эмацыйных навыкаў навучэнцаў падлеткавага ўзросту (з улікам вынікаў даследаванняў запатрабаванасці падлеткамі асваення сацыяльна-эмацыйных навыкаў).
Якія сацыяльна-эмацыйныя навыкі найбольш запатрабаваныя падлеткамі?
Дзевяцікласнікі вызначылі наступныя самыя значныя для іх сацыяльна-эмацыйныя навыкі:
- здабываць карысны для сябе досвед у сітуацыі няўдачы;
- казаць "не" іншым людзям, калі гэта неабходна;
- весці дыялог, дамаўляцца з іншымі, сумесна знаходзіць канструктыўныя рашэнні;
- аналізаваць (разумець) учынкі іншых людзей, іх прычыны і матывы;
- выказваць і адстойваць свой пункт гледжання.
Адзінаццацікласнікі вызначылі наступныя самыя значныя для іх сацыяльна-эмацыйныя навыкі:
- працаваць над сабой, сваім характарам, фармаваць у сябе правільныя звычкі;
- казаць "не" іншым людзям, калі гэта неабходна;
- трымаць сваё слова;
- кантраляваць сябе, свае эмоцыі;
- матываваць сябе для дасягнення мэт, якія патрабуюць намаганняў;
- несці адказнасць за свае словы і ўчынкі;
- разумець і прымаць пункт гледжання іншага чалавека;
- вырашаць канфліктныя сітуацыі.
Навучэнцы таксама вызначылі навыкі, якія абавязкова спатрэбяцца ім у будучыні, каб стаць паспяховымі:
- уменні кантраляваць сябе, свае эмоцыі;
- навыкі самапазнання і самаматывацыі;
- навыкі тайм-мэнэджменту;
- навыкі дзелавой перапіскі;
- уменне правільна выказваць свае думкі;
- уменне ўлічваць пункт гледжання іншага чалавека.
Як рэалізаваць эфектыўнае фармаванне сацыяльна-эмацыйных навыкаў у школе?
Усе ўдзельнікі круглага стала адзначалі, што праца па фармаванні сацыяльна-эмацыйных навыкаў павінна пачынацца як мага раней. Дзеля гэтага ў Нацыянальным інстытуце адукацыі распрацаваны факультатыў "Тэатр эмоцый" для 3(4) і 6(7) класаў. На круглым стале былі прадэманстраваны прыёмы фарміравання матывацыі развіцця сацыяльна-эмацыйных навыкаў, асобныя элементы заняткаў, формы арганізацыі рэфлексіі і інш. Неабходнасць правядзення такіх заняткаў была падтрымана педагогамі, якія ўжо апрабавалі некаторыя з распрацаваных матэрыялаў. Настаўнікі адзначалі, што дзеці сталі лепш разумець адно аднаго, ім стала цікавей вучыцца. Навучэнцы закранулі важную праблему: калі б ім трэба было выбіраць паміж "Тэатрам эмоцый" і "прадметным" факультатывам у выпускным класе, то выбралі б "прадметны", бо гэта звязана з падрыхтоўкай да выпрабаванняў з высокай стаўкай - ЦЭ і ЦТ. А вось у 6-8 класах вельмі патрэбны веды, якія дапамагаюць разумець свае і чужыя эмоцыі, эфектыўна ўзаемадзейнічаць з людзьмі.
Ад рэдактара: Звяртаем увагу, сёння няма інфармацыі аб тым, ці абмяркоўваліся на круглым стале пытанні ўключэння ў вучэбныя праграмы абавязковых для вывучэння ўсіх школьнікаў прадметаў (у адрозненне ад факультатываў) зместу, на якім могуць быць сфармаваныя сацыяльна-эмацыйныя навыкі.
Адзначым, сёння самы вялікі патэнцыял у гэтай сферы па змесце маюць вучэбныя прадметы: на першай ступені "Чалавек і свет", на другой ступені "Грамадазнаўства". Узнікае пытанне, ці дастаткова адпрацаваныя адукацыйныя прыярытэты ў праграмах асобных прадметаў? Таксама адзначым, што паводле міжнародных даследаванняў фармаванне сацыяльна-эмацыйных навыкаў можа бесперапынна і эфектыўна ажыццяўляцца і на іншых вучэбных прадметах (ад біялогіі з хіміяй да літаратуры з гісторыяй) пасля міждысцыплінарнай інтэграцыі іх зместу з фокусам на фармаванне ключавых кампетэнцый і базавых навыкаў для паспяховага жыцця ў сучасным свеце.